In een schokkend rapport, dat vrijdag openbaar wordt gemaakt, constateert Amnesty International ernstige mensenrechtenschendingen in Oekraïne. Zowel de troepen van de pro-westerse regering in Kiev als de pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne maken zich op grote schaal schuldig aan oorlogsmisdaden, concludeert de mensenrechtenorganisatie.
Marteling, schijnexecuties en gijzelingen zijn in Oekraïne aan de orde van de dag. De botten van gevangenen worden gebroken, gevangenen worden aan handen en voeten opgehangen, ze krijgen elektrische schokken toegediend, hen worden slaap en medische verzorging onthouden en ze worden met de dood bedreigd. “We hebben ook documentatie van standrechtelijke executies door separatistische groeperingen,” zegt Amnesty-woordvoerder John Dalhuisen.
Al eerder gedurende het conflict in Oost-Oekraïne laakte Amnesty de mensenrechtenschendingen aan beide kanten. De situatie is sindsdien niet verbeterd, zo blijkt uit gesprekken met 33 voormalige gevangenen. Van hen zeggen 32 te zijn gemarteld. Twee van de ondervraagden lagen wegens hun verwondingen tijdens de interviews nog in het ziekenhuis. Op röntgenfoto’s van de ex-gevangenen zijn botbreuken te zien en ook uit hun overige medische dossiers blijkt dat zij zijn blootgesteld aan extreem geweld.
Op het slagveld in Oekraïne, waar formeel een wapenstilstand heerst, strijden allerlei verschillende gewapende groepen. Naarmate de afstand tot een centraal commando groter is, worden de oorlogsmisdaden ernstiger en talrijker. Zo zijn aan de Oekraïense kant de ultranationalisten van Pravy Sektor (Rechtse Sector) – die een beslissende rol speelden tijdens de opstand op de Majdan in Kiev – berucht. “Gevangenen schilderen een gruwelijk spectrum van mishandelingen, van schijnexecuties, gijzelname, afpersing, extreem fyiek geweld en doodsbedreigingen,” aldus de opstellers van het rapport. Rechtse Sector is onderdeel van de reguliere Oekraïense strijdkrachten, die worden getraind door Amerikaanse militaire adviseurs De groepering zou tientallen burgers hebben gegijzeld, in de hoop om grote sommen geld van hun families af te troggelen.
Eén gevangene vertelde hoe hij door leden van Rechtse Sector met een geweerkolf in het gezicht was geslagen, waarbij hij enkele tanden verloor, en vervolgens levend was begraven tot hij ook zijn hoofd niet meer kon bewegen en het bewustzijn verloor. Dergelijke schijnbegrafenissen komen vaker voor. Woordvoerders van Rechtse Sector ontkennen tegenover Amnesty de beschuldigingen.
Aan de kant van de pro-Russische rebellen komt geweld tegen gevangenen vooral voor onder strijdgroepen die niet onder een duidelijk commando vallen. Semi-autonoom opererende bataljons in de regio’s Donetsk en Loegansk – zoals de bataljons Prizrak en Sparta – hebben inzake mensenrechtenschendingen een beruchte reputatie opgebouwd.
Amnesty heeft vier gevallen vastgelegd van executies door Russisch-gezinde rebellen, onder wie een geval waarin de bekende rebellenleider ‘Motorola’ (Arseny Pavlov) een Oekraïense soldaat – nadat deze eerst was afgetuigd – twee kogels door het hoofd joeg. ‘Motorola’ heeft tegenover journalisten gezegd dat hij een groot aantal gevangenen zou hebben gedood.
Beide partijen houden naar alle waarschijnlijkheid nog duizenden mensen gevangen, hoewel volgens het Minsk-2 wapenstilstand-akkoord gevangenen per 6 maart jongstleden hadden moeten worden vrijgelaten en uitgewisseld.
Uit de gesprekken met de protagonisten uit het rapport rijst een algemeen beeld op van willekeur en een ernstig gebrek aan discipline. Ook leden van de SBOe, de binnenlandse veiligheidsdienst van Oekraïne, maken zich schuldig aan martelingen, al dan niet onder invloed van alcohol. Gevangenen – onder wie ook gewone burgers – worden meest ondergebracht in kelders en verlaten gebouwen, waar ze zowel aan de Oekraïense als aan de pro-Russische kant vaak dagelijks blootstaan aan fysiek geweld. Ook worden gevangenen ingezet als slaven of gebruikt als wisselgeld in een uitruil met gevangenen van de tegenstander.
Amnesty roept de regering in Kiev, die wordt gesteund door de Europese Unie en de Verenigde Staten, dringend op om actie te ondernemen en de gerapporteerde gevallen van oorlogsmisdaden aan Oekraïense kant te onderzoeken. Ook zouden vertegenwoordigers van de VN, volgens de mensenrechtenorganisatie, toegang moeten krijgen tot detentiecentra. Leiders van de separatisten wordt eveneens opgeroepen om de mensenrechtenschendingen aan pro-Russische kant te veroordelen en de gevallen te onderzoeken.
Het rapport van Amnesty International is hier in te zien.
