Wegens het desastreuze optreden van de Russische strijdkrachten in Tsjetsjenië in de jaren ’90 en de haperende operatie in Georgië in 2008 bestond in het Westen de indruk dat Poetins leger niet is toegerust op de eisen van moderne oorlogvoering. Maar dat is een misrekening, bleek bij de annexatie van het schiereiland de Krim. Het Kremlin heeft de afgelopen jaren op defensie-gebied niet stilgezeten.
Eind 2008 begon Rusland aan een grootschalige militaire hervorming. Jarenlange bezuinigingen en verwaarlozing hadden het leger tot een trieste karikatuur van het eens machtige Sovjetleger gereduceerd.
De eerste Tsjetsjeense Oorlog (1994-1996) vormde het absolute militaire dieptepunt. Na een langdurige, bittere strijd was het Kremlin gedwongen om zich terug te trekken uit de kleine afvallige deelrepubliek in de Kaukasus. De menselijke verliezen waren groot en de reputatieschade was enorm. Ook de interventie in Georgië in 2008 legde pijnlijke gebreken van de Russische strijdkrachten bloot. Dat Rusland Georgië toch snel op de knieën kreeg was te danken aan het enorme militaire overwicht.
De militaire hervorming moest het leger tot een efficiënt apparaat maken. Hiervoor was het nodig de organisatie en de commandostructuur van de strijdkrachten grondig te herzien. In navolging van deze hervorming kondigde het Kremlin een omvangrijk moderniseringsprogramma af. Met een investering van 700 miljard dollar in de periode 2011 tot 2020 moet het leger met grotendeels modern materiaal worden uitgerust.
Naast dit grote investeringsprogramma verhoogt Moskou het militaire budget jaarlijks fors. In 2014 bedroegen de uitgaven aan defensie volgens SIPRI – een onafhankelijk onderzoeksinstituut op het gebied van conflict en veiligheid – naar schatting 84.5 miljard dollar. Hiermee plaatst Rusland zich achter de Verenigde Staten (610 miljard dollar) en China (naar schatting 216 miljard dollar). Het liet Frankrijk en Engeland met elk een budget rond de 60 miljard dollar achter zich.
Met dit geld wordt een groot aantal ambitieuze wapenprogramma’s gefinancierd, zowel in de landmacht, luchtmacht als in de marine. De landmacht ontvangt het moderne Armata platform, dat als basis kan dienen voor tanks, troepentransporten of artillerie. Tijdens de veel besproken overwinningsparade in Moskou, op 9 mei, waren al enkele van deze hypermoderne Armata tanks te zien. De marine krijgt uiterlijk in 2020 54 nieuwe oorlogsschepen en 24 onderzeeërs. Voor de luchtmacht staan er honderden nieuwe gevechtsvliegtuigen en helikopters in de planning. Ook de uitrusting van militairen wordt aanzienlijk gemoderniseerd: nieuwe wapens, nachtkijkers, betere communicatieapparatuur etc.
Resultaten van de moderniseringsprogramma’s waren vorig jaar te zien. De annexatie van de Krim was een militair huzarenstukje in vergelijking met de logge operatie in Georgië. De Russische elitetroepen die werden ingezet op de Krim beschikten over modern materieel en uitstekende tactische vaardigheden. De mobiele, goed getrainde en gedisciplineerde eenheden overrompelden de Oekraïense militairen ter plekke.
Ook met grootschalige militaire oefeningen toont Rusland zijn toenemende zelfbewustzijn en militaire kracht. Afgelopen jaar werd in het Oosten van Rusland de grootste militaire oefening sinds het uiteenvallen van de Sovjet Unie gehouden. 100.000 militairen en een enorme hoeveelheid voertuigen en schepen namen deel aan deze Vostok-2014 oefening. Het aantal oefeningen aan de grens met Oekraïne is sinds het conflict in dat land stevig opgevoerd. De inzet van moderne T-90A tanks en zware artillerie bij deze trainingen zijn bedoeld als duidelijke waarschuwing aan Oekraïne en het Westen.
Maar of Rusland erin zal slagen om de modernisering van de krijgsmacht in 2020 te voltooien is lang niet zeker. De succesvolle uitvoering van de wapenprogramma’s vereist een fikse jaarlijkse economische groei. Een combinatie van de dalende olieprijs en westerse sancties hebben die groei (voorlopig) tot stilstand gebracht. Ook kampt Rusland met een verouderde defensie-industrie die wellicht niet kan voldoen aan de grote vraag naar modern militair materieel. De import van geavanceerde wapensystemen uit het Westen dreigt spaak te lopen door de westerse sancties. Zo heeft Frankrijk de levering van twee moderne Mistral helikoptercarriers aan Rusland opgeschort.
Toch lijken de Russische leiders zich hierdoor niet te laten intomen. Waar de meeste sectoren in 2015 moeten bezuinigingen, blijft het budget voor defensie groeien. President Vladimir Poetin toont hiermee zijn vastberadenheid om Rusland weer als politieke en militaire grootmacht op de kaart te zetten. De structurele hervormingen en de geleidelijke overgang van een dienstplicht- naar een beroepsleger leiden tot een snelle professionalisering van de strijdkrachten.
Momenteel is Rusland de toonaangevende militaire macht in de Oost-Europese en Centraal-Aziatische regio. Gedekt tegen Westerse militaire inmenging door een omvangrijk nucleair arsenaal is Rusland de absolute hegemoon in de regio. De militaire vernederingen van de jaren ’90 hoopt het Kremlin daarmee definitief achter zich te hebben gelaten.
Arjan Douma (25) is student Geschiedenis aan Rijksuniversiteit Groningen (RUG) met als specialisatie Midden- en Oost-Europese studies. Hij richt zich vooral op Rusland en veiligheidsvraagstukken.
