Goed onderwijs op islamitische grondslag kan een zegen zijn voor het Midden-Oosten en andere islamitische landen. Voor kinderen die opgroeien in Europa is dit onderwijs echter pedagogisch onverantwoord. Op school moeten kinderen leren zich verantwoordelijk te gedragen en de kennis en vaardigheden opdoen om later in de samenleving hun eigen bijdrage te kunnen leveren.
In Europa betekent dit dat in het onderwijs het accent moet liggen op kritisch denken, persoonlijk initiatief, innerlijke vrijheid, onafhankelijkheid, bevrijding van vooroordelen en bijgeloof, een kritische houding tegenover elke autoriteit of tegen alles wat van buiten ons wordt opgelegd. Gezien de uitdagingen waar we in deze 21ste eeuw voor staan, zijn creatieve en kritische burgers van levensbelang voor de toekomst van ons milieu en voor harmonisch samenleven in een wereld met open grenzen.
Stel dat we een school oprichten volgens de christelijke leer van vóór Descartes en Spinoza. Kinderen die hier les volgen, zouden begrip hebben voor heksenverbrandingen, stenigen van overspelige vrouwen, doodmartelen van ketters en vervolging van joden. De grootste eerbied en onderworpenheid tegenover gezagsdragers zou hen ingepeperd worden. Wie kritische vragen zou durven te stellen, krijgt meteen slaag. Boeken van geleerden die beweren dat de aarde niet plat is, zouden worden geweerd. Jonge knapen zouden geronseld worden voor een kruistocht tegen IS.
Islamitische scholen op ons grondgebied toelaten, betekent dat we kinderen blootstellen aan een levensfilosofie die sinds zeshonderd jaar niet is geëvolueerd. Dit is geen kritiek op de islam. Als men overtuigd is van de absolute en goddelijke waarheid van die leer, dan hoeft er er niets te veranderen. Als de koran door Allah is gedicteerd, dan hoeven geen andere boeken meer geschreven te worden. Men mag dat best geloven, maar met die mensen samenleven wordt heel erg moeilijk. Er is dan simpelweg geen communicatie mogelijk.
Vaak wordt gewezen op de joods-christelijke grondslag van de Europese beschaving. Er is echter veel meer aan de hand: welke andere beschaving heeft een Descartes, een Spinoza, een Kant, een Hegel, een Kierkegaard, een Nietzsche, een Heidegger en een Levinas gehad? Welke beschaving heeft God dood verklaard, om zich te bevrijden van magisch denken en van een godsbeeld op mensenmaat?
We hebben de plicht onze kinderen deelgenoot te laten worden van deze ontzaglijke wijsheid. Dit kan al op heel eenvoudig niveau als de onderwijzer in de klas leert te luisteren naar wat de kinderen zelf te zeggen hebben en zo goed vragen stelt dat zij leren kritisch naar zichzelf te kijken. Deze kinderen zullen leren dat ze alles mogen zeggen en denken, want zoals Benedictus de Spinoza 350 jaar geleden schreef: “In een vrije republiek zal niemand veroordeeld worden voor zijn ideeën”.
Toen al werd een vurig pleidooi gehouden voor rationeel denken, democratie, tolerantie en vrijheid van meningsuiting. Dit is het wat Europa tot Europa heeft gemaakt. Die vrijheid en redelijkheid moeten we blijven koesteren en met al onze krachten beschermen tegen diegenen die anderen afwijzen, veroordelen, intimideren of met een fatwa de dood toewensen omwille van hun ideeën.
Waarom islamitisch onderwijs bannen, terwijl een christelijk onderwijsnet alomtegenwoordig is? De vraag stellen is hem beantwoorden. De christelijke scholen dragen de fundamentele waarden van onze cultuur over. Dat gaat heel ver, tot de liefde voor de vijand en zich opofferen voor de ander. Ook voor het openbaar onderwijs geldt uiteraard dat ze onze unieke westerse waarden overdragen, althans als ze nog de kans daartoe krijgen. Dat de shoah in sommige scholen niet meer bespreekbaar is, bewijst op welke gevaarlijk pad ons onderwijs zich nu al bevindt.
We moeten vurig hopen dat Europa een leidende rol in de wereld blijft spelen om deze waarden als baken van hoop voor de onderdrukten in de wereld te laten schijnen. De scholen dragen hiervoor, naast de ouders, de eerste verantwoordelijkheid.
Juliaan van Acker is emeritus hoogleraar orthopedagogiek aan de Radbouduniversiteit Nijmegen en schreef een essay: Europa een spirituele grootmacht.
