Elke beginnende wetenschap waarbij onderzoek gedaan wordt om een hypothese te staven, behoort tot ‘Fringe Science’. Dit is een staat waarin de betreffende onderzoeker zich nog in wetenschappelijke kringen mag verkeren om naar validatie op zoek te gaan. Fringe faalt wanneer bewijs voor een theorie maar niet boven tafel komt, of omdat er bewijs komt dat het tegendeel aantoont. Goede verliezers slikken de nederlaag en focussen zich op iets nieuws.
Soms gaan mensen toch door met onderzoek, ondanks dat er geen of tegenstrijdig bewijs is. In dit geval slaat de Fringe Science over in pseudo wetenschap, een voorbeeld hiervan is homeopatie. Maar de regels voor wanneer iets tot echte wetenschap mag toetreden of tot lariekoek verklaard mag worden zijn niet altijd zo helder. Neem de wetenschap achter profiling.
Belangrijk om te weten over de term profiling is dat het kan slaan op twee zeer verschillende typen wetenschap die beiden worstelen met het aantonen van verifieerbaar bewijs voor conclusies. De eerste en oudste vorm van profiling is ‘Criminal Profiling’. Dit is de wetenschap van het bestuderen van gepleegde delicten en achtergronden om tot een soort daderprofiel te komen. Alhoewel er over de conclusies die men daaruit trekt zelden consensus is, wordt Criminal Profiling nog wel beschouwd als een echte wetenschap. Of dat terecht is of niet, daar wil ik het hier nog niet over hebben. Eerst een andere profiler uit de weg: die van post-9/11.
De post-9/11 profiler verscheen enkele maanden na de aanslagen op de Twin Towers. Politiek en luchthavens moesten snel reageren op toegenomen angsten en plotsklaps liepen er tussen de rijen toeristen opeens ‘Profilers’. Een ander soort dan bovenbeschreven Criminal Profiler. Deze luchthaven-klerenkasten bezigden zich niet met gedane zaken, maar met de zaken die nog moesten komen. Of als ze het goed deden: ze bezigden zich met zaken die niet zouden gebeuren, en wanneer dat inderdaad niet gebeurde deden ze kennelijk iets goeds. Het lijkt moeilijk tegendeel bewijzen wanneer de gewenste uitkomst is dat iets niet gebeurt, maar onmogelijk is dat niet.
Want deze voorspellende profiler doet toch echt een helder meetbare claim die op zijn minst aantoonbaar effectief mag zijn na jarenlang op huidskleur mensen lastigvallen. Want heeft deze profiler sinds 9/11 nu al een terrorist in de smiezen gehad en gepakt op basis van zijn voorspellende gave? Het antwoord: nee.
De profilers en hun meerderen verdedigen zich tegen dit soort skeptische constateringen met twee argumenten. Ze zeggen dat profiling een afschrikwekkende werking heeft en op deze manier ook aanslagen voorkomt. Maar dit is een onmeetbare claim, waarbij je net zo goed kunt stellen dat profiling terrorisme juist in de hand werkt. Een ander manier van verweer is inspelen op het schuldgevoel en plichtsbesef van journalist en burger door het belang van geheimhouding te benadrukken. TNO schreef in antwoord op mijn verzoek een publicatie over predictive profiling openbaar te maken:
“Dat we niet alles openbaar publiceren kan meerdere redenen hebben, een daarvan is indien we een onderzoek doen voor een specifieke klant die dit niet op prijs stelt. Je kunt je voorstellen dat dit in het veiligheidsdomein misschien nog wel wat vaker voorkomt dan in andere domeinen.”
Een wetenschapsjournalist zal dus nooit kunnen verifieren of de werkwijze of claims uit het “veiligheidsdomijn” nou echt werken. Omdat de nationale veiligheid op het spel staat natuurlijk! En zo lijkt de post 9/11-profiler zich met een rookgordijn te hebben ontworstelt aan de ijzeren greep van de wetenschappelijke methode. Geinspireerd hierdoor doe ikzelf dan een Fringe-claim binnen het veiligheidsdomijn:
De profiler zoals deze op luchthavens (en musea) wordt ingezet is niet alleen een uiting van veiligheidstheater, maar ook een vorm van pseudowetenschap omdat hij zijn effectiviteit niet kan bewijzen. Hij selecteert op huidskleur en wakkert daarmee misschien juist gevoelens van onderdrukking aan. En omdat zijn opkomst ook nog eens de ondergang van de ouderwetse-maar-betrouwbare detectiepoortjes heeft ingeluid, stel ik dat de profiler een bedreiging is voor onze nationale veiligheid.
Rami Ismail is een succesvolle Nederlands- Egyptische gameontwikkelaar en veelgevraagd spreker. Voor zijn werk vliegt hij veelvuldig de wereld over. Op de site didramigetrandomchecked.com houdt hij van alle vluchten bij wanneer hij ‘willekeurig’ uit de wachtrij wordt gehaald ter controle. Dit artikel zou er niet geweest zijn zonder hem en zijn site.
