Het is een voorstel dat zonder enige publieke aandacht werd aangenomen door het Europees Parlement: ‘De jaarlijkse grondrechtencheck’. Het voorstel uit de koker van Sophie in ’t Veld (D66) zal worden uitgewerkt tot een wetgevend voorstel. Volgens D66 is het bedoeld om grondrechten binnen de EU te controleren en te handhaven en volgens In ’t Veld is hier sprake van ‘een overwinning voor het Europa van waarden’. Laten we eens kijken wat dat inhoudt.
Waarom de Europese grondrechten gecontroleerd moeten worden blijkt in Hongarije. Het Europees Parlement wil dat de regering van Victor Orbán stopt met teksten als: ‘Als je naar Hongarije komt, dan mag je geen Hongaarse banen afpakken’.
In ’t Veld vindt dat de pogingen van Frans Timmermans om met Orbán in gesprek te gaan weinig opleveren. Zo provoceerde Orbán de EU onlangs nog met zijn ideeën over de doodstraf. In ’t Veld: “De situatie in Hongarije toont het belang aan van bindende instrumenten om de rechtsstaat, democratie en grondrechten in alle EU-lidstaten te beschermen.”
En dat is dus ook precies wat er in de aangenomen resolutie staat: de Europese Commissie wordt opgeroepen om tot een voorstel te komen voor ‘een EU-mechanisme’, waarbij de fundamentele rechten jaarlijks worden bekeken door de ‘EU Agency for Fundamental Rights‘, een al bestaand EU-agentschap in Wenen. In het te schrijven wetsvoorstel zou sprake moeten zijn van ‘bindende, correctieve mechanismen’, lees: Europese regels die lidstaten dwingen te doen wat dit EU-agentschap wil.
Bij de indieners van het voorstel vinden we niet alleen de naam van Sophie in ’t Veld, maar ook die van Judith Sargentini (GroenLinks). Volgens haar is het voorstel logisch: landen die bij de EU willen komen, moeten aan strikte regels voldoen. “Zodra een land lid is kan een lidstaat echter behoorlijk uit de pas gaan lopen. Dat zien we nu bij Hongarije, maar ook in Spanje, waar het recht op demonstreren door nieuwe wetten onder druk komt te staan.”
Volgens Sargentini moeten EU-landen worden aangesproken op het naleven van de afspraken, ook op het terrein van fundamentele rechten en democratie.
Plat gezegd: als Nederland de doodstraf opnieuw wil invoeren, gaat Brussel vertellen dat dat niet mag want dat is niet in overeenstemming met de Europese waarden. Wie waren het met deze redenatie eens? Er was geen hoofdelijke stemming, maar het ging om vier groepen in het Europees Parlement: de sociaaldemocraten, liberalen, groenen en verenigd links. Daar zitten Europarlementariërs in van PvdA, D66, VVD, GroenLinks, SP en de Partij voor de Dieren. Ook Hans van Baalen (VVD) is dus kennelijk voor.
Dennis de Jong (SP) noemt de huidige tekst ‘vaag’ en wil wel meedoen aan de discussie over het nieuwe mechanisme: “Aan die discussie zullen we als SP zeker meedoen, maar wat ons betreft gaan we zeker geen bevoegdheden op dit gebied overhevelen aan de Europese Commissie en het Mensenrechtenagentschap.”
Volgens de SP moeten de ministers van de lidstaten een belangrijke rol krijgen als er in Europa gesproken moet worden over de mensenrechten in één van de lidstaten. Vooralsnog lijkt het voorstel echter een hele andere kant op te gaan: ongekozen ambtenaren gaan lidstaten controleren, niet de gezamenlijke ministers.
De PvdA is opmerkelijk enthousiast. Kati Piri (PvdA) laat bij de VPRO weten dat Hongarije zich aan de Europese waarden moet houden. Landen moeten elkaar kunnen aanspreken en als dat niet helpt, dan moet met hardere middelen worden ingegrepen. Piri geeft toe dat dit kan betekenen dat Nederland wordt aangesproken op de detentie van kinderen, waar de EU al eerder over klaagde.
Zij bevestigt tevens dat het in theorie ook om Zwarte Piet zou kunnen gaan. Ook bij Piri is het uitgangspunt dat eerdere afspraken afgedwongen moeten kunnen worden.
Het vergaande voorstel wordt door het CDA – die in het Europees Parlement samen met de partij van Victor Orbán in een fractie zit – met argusogen bekeken. Jeroen Lenaers vindt dat het Europees Parlement zijn boekje te buiten gaat met ‘het pleiten voor verregaande bevoegdheden voor het ongekozen en onbekende mensenrechtenagentschap in Wenen, om in te breken in de rechtstaat op het gebied van de democratie en de fundamentele rechten’.
Volgens collega Sargentini is er juist geen democratisch probleem. De Europese Commissie zal volgens haar rapporteren over de stand van zaken en daar oordeelt het democratisch gekozen Europees Parlement dan weer over.
En zo komen we bij de puzzel die de EU heet. Is het ondemocratisch als een EU-land allerlei rechten van burgers afpakt als dat besluit via democratische procedures tot stand kwam? Of concreet: is het juist dat een land de doodstraf invoert als de bevolking dat zelf wil?
Is het democratischer dat de Europese Unie zo’n besluit probeert tegen te houden waarbij het Europees Parlement op afstand toekijkt en opmerkingen maakt? Dit is nog steeds het parlement dat nauwelijks een band met de bevolking heeft en zich nauwelijks aan burgers verantwoordt.
Maar stel dat u tegen de doodstraf bent en het voor deze gelegenheid prima vindt dat Europa een land tot de orde roept. De vraag blijft dan of het Europees Parlement in staat is te controleren wat al die ambtenaren van het Weense agentschap doen. Bij collega-agentschap Frontex – wat bootvluchtelingen moet redden – heeft het gekozen Europees Parlement de grootst mogelijke moeite om de koers te bepalen.
Zou dat anders zijn bij ambtenaren die zich gaan bemoeien met de democratie, vraag je je af.
