Zwitserland is het land waar eurosceptici graag naar verwijzen: een onafhankelijke en soevereine staat middenin Europa die geen last heeft van al die Brusselse bureaucratie, bemoeizucht en geldsmijterij. Niet de technocratie uit Brussel regeert, het volk doet dat. Leve de soevereiniteit! Ook Geert Wilders noemt Zwitserland “hét voorbeeld” voor Nederland.
Klopt het beeld dat eurosceptici van Zwitserland schetsen? Het antwoord van NRC Handelsblad-correspondent Caroline de Gruyter in haar boek Zwitserlevens is een keiharde NEE. Na het lezen van dit boek is duidelijk dat iedereen die denkt dat Zwitserland een baken van democratie zonder Brusselse bemoeizucht is, weinig van het land heeft begrepen, niet goed naar Zwitserland heeft gekeken en al helemaal niets van internationale economie begrijpt. De werkelijkheid kon niet verder van het eurosceptische ideaalbeeld afstaan.
De Gruyter woonde tussen 2004 en 2008 in Zwitserland. Haar man ging werken als diplomaat in Genève en daarom streek het gezin neer in Crans-près-Céligny, of afgekort Crans: een klein dorp op een berghelling langs het Meer van Genève. De Gruyter verhaalt in haar boek over Crans en de omliggende dorpen, de Zwitserse samenleving, economie en politiek. Het levert talloze boeiende observaties op over de EU, juist omdat Zwitserland daar geen deel van uitmaakt en omdat dat volgens sommigen “heel goed” zou zijn.
Zwitserland heeft bij uitstek geprofiteerd van de globalisering. Zwitserse banken zijn wereldberoemd en beheren miljarden aan vermogen. Overal ter wereld kent men UBS en Credit Suisse. In de buurt van Crans is de globalisering de hele dag te zien. Er wonen enorme hoeveelheden buitenlanders die werken voor internationale bedrijven die hier zijn neergestreken vanwege het aantrekkelijke belastingklimaat. Maar de EU is niet ver weg: in Zwitserland is alles duur en je bent zo over de Franse grens, waar dus ook iedereen zijn boodschappen doet. De grens is immers open.
Misschien kunnen Geert Wilders en Thierry Baudet eens in Zwitserland gaan wonen? Werkelijk iedereen in Zwitserland heeft een afschuwelijke hekel aan de EU. We komen hier al snel op het terrein van de economie waar de EU heel veel zaken voorschrijft en waar dus ook veel weerstand tegen bestaat. De Gruyter constateert droogjes het probleem: er is in de jaren voor de crisis relatief weinig journalistieke aandacht voor zaken als economie en financiën. De Gruyter leert in Crans snel bij.
De Zwitsers zijn een soeverein en onafhankelijk land en iedereen koestert dat. Maar hoe onafhankelijk is men echt? In de praktijk doet Zwitserland aan heel veel Europese wetgeving mee. Dit is geen theorie, maar harde praktijk. Als Zwitserse banken toegang willen hebben tot de Europese markt, moeten ze zich aan EU-regels houden. En dus voert Zwitserland al die regels in, al hebben ze geen invloed op de totstandkoming ervan. Vrachtwagens in Zwitserland voldoen aan alle Europese regels, anders komen ze het land niet uit. En ga zo maar door. Wat nou soevereiniteit?
Niemand in Zwitserland heeft het hierover en niemand geeft dit toe. Zo is het meest internationale land van Europa met een enorme immigratie en enorme buitenlandse belangen ook het meest provinciaal: ze doet alsof ze heel onafhankelijk is. Dat geldt ook voor PVV-achtige partijen. Zij zeggen weliswaar voor een soeverein Zwitserland te zijn, maar in werkelijkheid heeft de nationale politiek simpelweg geen invloed op de internationaal opererende economie. Ook Zwitserland niet, waar de financiële crisis heftiger was dan in de rest van Europa.
Een scene met de vrouw van de Zwitserse Geert Wilders, Christoph Blocher, vat het boek mooi samen. Ze spreekt een zaal toe over haar liefde voor het vaderland en natuurlijk de Zwitserse soevereiniteit. Niemand vraagt haar waarom haar man zo anti-EU is terwijl hij nooit klaagt als Zwitserland EU-wetten kopieert. Zou dat zijn omdat de Zwitserse bedrijven anders niet meer mee kunnen doen in Europa en de welvaart verdwijnt? Misschien is het omdat alle kritiek op de EU terecht is, maar we ook niets beters hebben om de internationale economie nog een beetje te reguleren?
Zo blijkt euroscepsis in Zwitserland een retorische strategie zonder enige inhoud. Au.
