Bij de start van de parlementaire enquête naar de Fyra was er al meteen kritiek. Voorzitter Madeleine van Toorenburg (CDA) benadrukte in de media dat het hele Fyra-project elf miljard euro had gekost en dat er nog steeds geen snelle trein reed. Aan gespeelde boosheid geen gebrek. Het klopte natuurlijk van geen kant: de infrastructuur kostte verreweg het meest en die wordt weldegelijk gebruikt. Er is veel geld weggegooid, maar niet zoveel als Van Toorenburg doet voorkomen.
Als het nut van een parlementaire enquête zo wordt overdreven, moeten we vrezen dat deze geen enkel doel dient. Maandagmiddag blijkt hoe weinig parlementaire onderzoeken en enquêtes opleveren, ook al komen ze voort uit een enorme maatschappelijke onvrede. Het parlementaire onderzoek naar het financiële stelsel geeft geen hoopvol beeld hoe het afloopt met de onderzoeken van de Tweede Kamer.
Maandagmiddag komt in Den Haag een grote groep bobo’s bijeen voor een symposium over de resultaten van het parlementaire onderzoek financieel stelsel uit 2010. Wat is er met de uitkomsten van dit onderzoek gebeurd? De voormalige ondervoorzitter van de commissie, CDA’er Jan Schinkelshoek, ondervroeg de laatste maanden zo’n dertig mensen uit de politiek en de bankenwereld wat er is veranderd. De uitkomsten stemmen niet hoopvol.
De voormalige voorzitter van deze commissie, Jan de Wit (SP), valt maar meteen met de deur in huis: er lijkt sinds 2010 niets veranderd. Hij heeft het boek van Joris Luyendijk gelezen en daaruit blijkt dat alles bij het oude is gebleven. De Wit krijgt meteen gelijk van minister Dijsselbloem (PvdA) die ondanks de Griekenland-crisis gewoon aanwezig is.
Direct komt het kernprobleem van de discussie over het financieel stelsel naar boven. Iedereen praat in een taal die geen burger begrijpt. Het gaat al snel over “leverage ratio’s” en andere zaken waar nog nooit iemand van gehoord heeft. Bovendien is de financiële sector zo complex en veelvormig dat iedereen die aan het woord komt er weer een ander aspect uit kan halen en zo de discussie nog ingewikkelder maakt dan die al was.
Volgens Dijsselbloem is elke financiële crisis anders en dus weten we niet of we een nieuwe crisis kunnen afwenden. De banken hebben sinds de laatste crisis grotere buffers moeten aanleggen waardoor zij bij nieuwe verliezen minder snel in nood komen. Maar of dat voldoende is om een nieuwe crisis echt te voorkomen blijft onduidelijk.
Dijsselbloem moet lang nadenken of de cultuur van de banken sinds 2010 is veranderd. Zijn antwoord is dat de banken wel wat sensitiever zouden mogen zijn voor maatschappelijke kritiek. Er is volgens Dijsselbloem wel meer discussie bij banken zelf gekomen, bijvoorbeeld bij ABN-AMRO over de verhoging van de topsalarissen. Hij weet ook te melden dat de zorgplicht van banken meer dan ooit op de agenda staat en steeds concretere vormen aanneemt.
Dijsselbloem lijkt inzage in de uitkomsten van de inventarisatie te hebben gehad, want daar komt precies hetzelfde uit. Volgens ingewijden is de positie van de banken verbeterd omdat er hogere buffers zijn, maar de cultuur is niet wezenlijk veranderd. Er is volgens diezelfde ingewijden een beperkt zelfreinigend vermogen bij banken en de bonussen in de bankensector zijn nog steeds een open zenuw.
Heel interessant allemaal, maar eigenlijk zou deze middag gaan over wat het parlementaire onderzoek uit 2010 heeft opgeleverd. Niemand doet in deze zaal een poging de veranderingen bij de banken te koppelen aan het werk van de onderzoekscommissie. Dat komt niet alleen omdat er weinig veranderingen zijn. Het gaat een stap verder.
Waarom maakte de Tweede Kamer geen wet waarin bonussen worden verboden en bankiersalarissen gemaximeerd? Dan zou er in de bankensector zeker iets veranderen. Niemand in deze zaal vraagt ernaar. De Kamer kon, wilde of durfde geen korte metten met te hoge salarissen en bonussen te maken. Zo wordt een parlementair onderzoek wat in theorie effect kan sorteren, een tandeloos ritueel. Er komen wel aanbevelingen uit, maar niemand gaat ermee aan de slag. De buffers van de banken waren zonder dit onderzoek ook wel verhoogd.
Wat zou er gebeuren als we over vijf jaar vragen of er bij de NS iets is veranderd naar aanleiding van de Fyra-enquête?
