De afgelopen maanden zijn er in Nederland diverse opiniestukken verschenen over de voor- en nadelen van een Basinkomen. Voorstanders zoals Rutger Bregman (auteur van Gratis geld voor iedereen) en tegenstanders zoals Raymond Gradus (voormalig directeur research instituut CDA) wisselden elkaar in snel tempo af.
Een vast bedrag per maand, dat zonder voorwaarden door de overheid aan alle volwassen burgers wordt verstrekt, schijnt de oplossing te zijn voor de vele hedendaagse problemen in onze samenleving. Maar is dat wel zo en hoe komt het toch, dat een op zich sympathiek idee zoveel discussie uitlokt?
Ondergetekende werd nieuwsgierig en ging op onderzoek uit of de invoering van een Basisinkomen op de korte of middellange termijn ook echt mogelijk is. Wat is het standpunt van de grootste politieke partijen in Nederland? Is er een grondwetswijziging nodig en wat voor consequenties heeft de invoering van een basisinkomen in Nederland, Europees gezien?
Op de websites van de politieke partijen in Nederland komt het begrip Basisinkomen nog maar beperkt voor. In de online en offline media is er de afgelopen maanden wel diverse keren melding gemaakt van het feit dat lokale politici in steden zoals Groningen, Nijmegen, Wageningen en recent Utrecht graag willen gaan experimenteren met een onvoorwaardelijk basisinkomen. Hieronder volgt een overzicht van wat de belangrijkste politieke partijen in Nederland vinden van het Basisinkomen:
VVD
Op de website van de grootste regeringspartij de VVD komt het onderwerp Basisinkomen niet voor. In het Libelle Nieuwscafe , november 2014 stelt Mark Rutte geen taak te zien voor de overheid bij het verzorgen van inkomens. Ook in dit Youtube filmpje geeft de VVD aan niets in het Basisinkomen te zien
PvdA
Op de website van de PVDA is geen standpunt over het basisinkomen te vinden. Op het partijcongres van de PvdA van 17 en 18 januari 2015 zijn een paar voorzichtige stappen genomen. Er is onder andere een motie aangenomen, dat gemeenten mogen experimenteren met een ‘Voorwaardelijk Basisinkomen’.
SP
Paul Ulenbelt, Tweede Kamerlid en woordvoerder sociale zaken bij de SP, legt in een mooi filmpje op de SP-website uit dat het basisinkomen geen goed idee is, omdat het uitkeringen en toeslagen die nu nog terecht komen bij mensen die het nodig hebben, uitsmeert over álle mensen, dus ook de mensen die het niet nodig hebben.
D66
Op 1 november 2014 is er tijdens het partijcongres van D66 een motie aangenomen die vraagt om een onderzoek naar de effecten van een Basisinkomen. Dit is ook terug te vinden op de website van D66. Een standpunt is echter nog niet ingenomen.
GroenLinks
GroenLinks in Nijmegen pleit voor een proef met het Basisinkomen in Nijmegen. Op 1 mei 2015 organiseerde Groen Links als 1 mei viering een discussie over de mogelijkheden van een Basisinkomen. Op de website van Groen Links is verder geen standpunt te vinden over het Basisinkomen.
CDA
De website van het CDA bevat geen standpunt over het Basisinkomen.
Wil men in steden zoals Wageningen, Nijmegen, Groningen en recent Utrecht gaan experimenteren met het Basisinkomen, dan is daar toestemming voor nodig van de landelijke politiek (Ministerie SZW). Gemeenten kunnen zonder medewerking van het rijk niet zomaar de regels omzeilen. Aan de lokale politici de taak om het draagvlak voor het Basisinkomen verder te verbreden en de landelijke politiek te overtuigen, dat experimenteren met een Basisinkomen een zinvolle exercitie zou kunnen zijn. Met de VVD in het centrum van de macht zal dit nog de nodige tijd kunnen gaan duren.
Stel dat in 2018 een politieke meerderheid voor de invoering is van een Basisinkomen in Nederland. Alle voorstanders waaronder Frans Kerver (eerste man in Nederland die in 2015 een jaar leefde van een basisinkomen bijeengebracht door Crowdfunding) zijn door het dolle heen. Maar juichen ze niet te vroeg?
Het antwoord is ja! De Grondwet en dan met name artikel 20 zal moeten worden aangepast. Art 20 van de Grondwet luidt:
1. De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg der overheid.
2. De wet stelt regels omtrent de aanspraken op sociale zekerheid.
3. Nederlanders hier te lande, die niet in het bestaan kunnen voorzien, hebben een bij de wet te regelen recht op bijstand van overheidswege.
Lastig is de bepaling uit het derde lid van artikel 20 Grondwet dat Nederlanders hier te lande die niet in het bestaan kunnen voorzien een bij de wet te regelen recht op bijstand van overheidswege hebben. Dat betekent dat het basisinkomen ook echt een bestaansminimum moet bieden. Bovendien vereist het Eerste Protocol bij het EVRM dat de eigendomsrechten die mensen binnen de bestaande regelingen hebben verworven, niet zonder meer worden afgeschaft.
Een aanpassing van de grondwet kan plaatsvinden, als in twee opeenvolgende kabinetten een 2/3 meerderheid instemt met de aanpassing van de Grondwet. Bij nieuwe verkiezingen zijn er vaak winnaars en verliezers en het is daarom maar de vraag of er twee opeenvolgende kabinetten komen, die instemmen met de invoering van een onvoorwaardelijk Basisinkomen.
Op dit moment is elk lid van de EU nog verantwoordelijk voor zijn eigen socialezekerheidswetgeving. Maar is bij invoering van een Basisinkomen in een Europees land geen afstemming en overeenstemming nodig met de overige EU landen? Ik heb daar nog niets over gelezen, maar ik kan mij voorstellen, dat het vrij verkeer van personen in de EU op dit gebied ongewenste neveneffecten kan hebben. Hebben andere Europeanen die naar Nederland komen ook recht op een Basisinkomen? En hoe zit het asielzoekers? Wordt Nederland door de invoering van een Basisinkomen aantrekkelijker voor asielzoekers en migranten van buiten de EU?
De invoering van een Basisinkomen houdt niet alleen Nederland bezig, maar ook de landen om ons heen. De nieuwe Finse regering heeft verleden week in zijn kabinetsplannen een experiment met een Basisinkomen toegezegd. Een ander leuke feitje is, dat Jean Claude Juncker in 2006 in een interview met de Frankfurter Rundschau pleitte voor een basisinkomen.
Nog opmerkelijker is, dat in de lijst die de Griekse regering moest opsturen naar de Eurogroep een opmerkelijk zinnetje stond dat tot nu toe weinig aandacht kreeg. De regering Tsipras wil ‘een basisinkomen voor mensen tussen 50 en 65’. Dit stond trouwens ook in het verkiezingsprogramma van Syriza in 2012.
In de Nederlandse politiek is er nog lang geen consensus over de invoering van een Onvoorwaardelijk Basisinkomen. Zowel op rechts als op links zijn er voor- en tegenstanders. Dit zal het zeer lastig maken om een meerderheid te vinden, die voor de invoering van een Onvoorwaardelijk Basisinkomen is. Tevens moet in ‘Nederland compromissenland’ altijd gewaakt worden voor een halfslachtig voorstel. Daarna zijn een wijziging van de Grondwet en mogelijk Europese wet- en regelgeving nog barrières die geslecht moeten worden.
Wel gemeld moet worden dat in Nederland op lokaal politiek niveau er veel aandacht is voor het basisinkomen en dat men graag wil experimenteren. Hoewel dit goed bedoelde initiatieven zijn, kan de vraag gesteld worden of de lokale politici in hun overwegingen en onderzoeken genoeg rekening houden met alle consequenties en gevolgen, die de invoering van een Onvoorwaardelijk Basisinkomen met zich meebrengt.
Invoering van een Onvoorwaardelijk Basisinkomen in het huidige politieke landschap zal niet snel plaatsvinden. Een goed uitgevoerd experiment kan duidelijker krijgen wat nu precies de voor- en nadelen zijn van een Basisinkomen.
De auteur is lid van D66, maar schrijft dit artikel op persoonlijke titel.
