Om mijn serie kunstcensuur in Nederland af te ronden, een fraai voorbeeld van kunstfobie in Groningen. Twee mannen dreigden tijdens het Noorderzon-festival een beeld van kunstenaar Harma Heikens te vernielen. Dit onder het mom van het beschermen van kinderen tegen shockerende, seksueel getinte beelden.
Hoe nobel van deze heren. En geweld, dat is dan uiteraard een geoorloofd middel om je punt duidelijk te maken. Ik ben wel heel benieuwd of er op het moment van de geuite agressie kinderen aanwezig waren. Zo ja, dan moeten die erg geschrokken zijn.
Twee van dit soort kunstbarbaren, dat is niet het werkelijke probleem. Het draait hier eerder om de organisatie van het Noorderzon-festival – in het bijzonder om de bezielende leiding van Mark Hospers – waar het faliekant misgaat. Laatstgenoemde ‘sommeerde’ Heikens het werk na de ontstane commotie te verwijderen.
Zoals ik in de eerdere twee columns over kunstcensuur aangaf gaat het bij het verwijderen van kunstwerken vrijwel altijd om werk van een kunstenaar die door een organisatie uitgenodigd is. Dit betekent dat de organisatie weet welk werk de kunstenaar maakt. In het geval van Harma Heikens, een kunstenaar van internationale faam, wist Noorderzon dus van tevoren wat zij in huis haalden.
Dan kun je niet, na bedreigingen van derden, met terugwerkende kracht beweren dat het de kunstenaar is die een grens is overgegaan. En als dat al zo is, dan draagt de organisatie zelf evengoed verantwoordelijkheid. Noorderzon had in dit geval vanuit ethisch oogpunt achter het werk moeten blijven staan, zoals ze dat tot dan toe ook deden.
Het is in deze context tekenend dat voordat er bedreigingen geuit werden wel lustig reclame is gemaakt met het werk van Heikens door Noorderzon. Zowel op de website als in publicaties over het festival. Bij het promoten van het festival fungeerde Heikens nog als trekpleister die publiek moest verleiden naar het festival te komen.
Maar als het even lastig wordt slaat Noorderzon om als een blad aan de boom en is het Heikens die het moet ontgelden.
In het artikel van Herman Sandman Noorderzon zwicht voor dreiging in het Dagblad Van Het Noorden stelt Mark Hospers: “Er zijn ontzettend veel mensen, iedereen loopt op de tenen en dan kunnen we dit even niet gebruiken.”
‘We kunnen dit even niet gebruiken’…
Wat een slappe reactie. Vooral na zoveel hoogdravends gesteld te hebben in het magazine over het festival. Daarin lezen wij onder de suggestieve kop The world without art is just eh…:
“Juist de kunsten laten zien dat niets zo horizontaal of verticaal is, als je denkt – en dat autonomie geenszins gelijk staat aan isolement. Alles loopt door elkaar heen, alles grijpt op elkaar in, alles is met elastieke draadjes aan elkaar verbonden; we leven in een constante beweging van elementaire deeltjes. En gelukkig maar.
Zo ook met ons allen tijdens Noorderzon: ons festival, de kunsten; het kan niet zonder de wereld om ons heen, het kan niet bestaan in isolement, het kan niet zonder maatschappelijke en sociale context – onze wereld, onze context, geeft juist betekenis aan kunst. En vice versa.”
Dit is grotendeels waar. Maar wat hier beschreven wordt is precies wat de organisatie van Noorderzon verijdeld heeft. Het kunstwerk is door toedoen van Hospers cs. onttrokken aan het publiek en teruggebracht in het isolement. Men koos niet voor het in bescherming nemen van de kunstenaar die zij zelf hadden uitgenodigd, maar halen het werk van Heikens uit de maatschappelijke en sociale context. Juist om wat het in die maatschappelijke en sociale context teweeg brengt, wel te verstaan.
Heikens in het Dagblad Van Het Noorden: “Ik had meer solidariteit verwacht. In feite zeg je dus: het is niet de schuld van diegene die dreigt, maar van de kunst.“
Mark Hospers heeft helemaal niets te zoeken in de kunsten. Hij verdedigt nota bene figuren die werk van kunstenaars willen vernielen en bedreigingen uiten. Vervolgens geeft hij in de media de kunstenaar in kwestie ook nog eens een trap na door te weigeren de hiervoor genoemde lezing van Heikens te accepteren. Hospers deed niet eens aangifte en draagt daarmee bij aan een klimaat waarin dit dus kan, een klimaat waarin de bedreiger wint.
Bij deze dan ook een oproep aan kunstenaars: mocht je uitgenodigd worden door Hospers cs. om deel te nemen aan het Noorderzon-festival, maak een statement en weiger dit. Met dit soort organisaties, met een ‘mecenas’ als Hospers, wil je niets te maken hebben als je eigen werk, artistieke vrijheid en beeldende kunst in het algemeen je lief zijn.
