Het begon al zo slecht. Debatleider Roland Duong twittert een paar uur voor het debat dat we gaan “meedenken en meevoelen” want “wegkijken kan niet meer.” We praten donderdagvond in De Balie over “Fort Europa”. De bijeenkomst is georganiseerd in samenwerking met de Groenen in het Europees Parlement, de fractie waar onder andere GroenLinks deel van uitmaakt. Hoewel het debat in De Balie plaatsvindt, blijkt uit alles dat dit geen neutraal debat is, maar een partijmanifestatie.
De avond begint met de foto van de aangespoelde peuter in Bodrun. “Grenzen open of oprotten naar je eigen land?” vraagt een commentaarstem. Roland Duong sluit er meteen op aan: “We zijn allemaal geroerd door deze verdronken peuter.” VVD-Kamerlid Malik Azmani meldt ook geroerd te zijn. Een eerder verdrinkingsgeval heeft hem politiek geïnspireerd en de EU doet volgens hem te weinig. GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini gaat aanzienlijk verder. Volgens haar laat de foto zien dat je “met fysieke en papieren grenzen mensen dood maakt.”
De Nijmeegse migratiewetenschapper Henk van Houtum mag de aftrap geven. Volgens Van Houtum heeft de wereld geen grenzen, want die zijn door mensen gemaakt en bestaan nog maar honderd jaar. De EU, zo doceert Van Houtum, had ooit als boodschap “solidariteit over de grenzen heen” maar die boodschap is volgens hem weg. We hebben dan ook “een nieuw gedachtegoed nodig wat voorbij gaat aan grenzen.”
Alsof we in een wereld leven met een absolute meerderheid van GroenLinks, vertelt Van Houtum “dat we het eens zijn dat het beleid anders moet.” Met een Nederlands paspoort kun je naar 171 landen reizen, met een paspoort uit Sri Lanka maar naar 38. Van Houtum vindt dit een “verkeerde grond” om onderscheid te maken. De EU-grens is volgens hem “de dodelijkste ter wereld” en hij prijst de Europese Commissie die hier iets aan wil doen, “maar daar de handen niet voor op elkaar krijgt.”
Vervolgens presenteert Van Houtum een waslijst aan wensen: acceptatie dat migratie bestaat, relativering van cijfers, veilige asielaanvraagplekken, eerlijkere wereldhandel, geen “fobische taal over migratie”, decriminaliseren van ongedocumenteerde migratie, legale arbeidsmigratie, stapsgewijze opbouw van rechten voor migranten, het redden van Schengen en het “mondialiseren van Artikel 1 van de Grondwet.” Dit laatste is een pleidooi voor geheel open grenzen, want er mag geen discriminatie zijn “op basis van geboortegrond.”
“Henk for president”, zegt Roland Duong als Van Houtum klaar is. Nu mogen Judith Sargentini en Malik Azmani met elkaar in debat. Azmani vertelt over zijn plan vluchtelingen in de regio op te vangen en daar asiel te laten aanvragen. Sargentini komt met een waterval aan argumenten waarom dat plan niet werkt. Hier wreekt zich de partijdige bijeenkomst: Azmani krijgt nog geen minuut om zijn plan uit te leggen zodat onhelder blijft wat hij precies wil.
Voor Sargentini is de oplossing helder: opvang in de regio is er al en daar worden verreweg de meeste migranten al opgevangen. Dit zal een deel van de mensen er nooit van weerhouden naar Europa te komen, maar de meeste mensen blijven – ook bij open grenzen – waar ze zijn en komen dus niet. Het beleid moet dus soepeler. Azmani zinspeelt op een aanzuigende werking van open grenzen en dat er dan vele malen meer migranten zullen komen, bijvoorbeeld uit Afrika.
Roland Duong, die zich inmiddels tot het kamp van GroenLinks heeft bekeerd, geeft Azmani aanmerkelijk minder tijd om zijn punt te maken dan Sargentini. Vrijwel alle vragen aan Azmani zijn eenzijdig en gaan uit van het idee dat Sargentini gelijk heeft. “Elke migratiewetenschapper zegt dat de mensen zullen blijven komen, meneer Azmani.” Duong meldt dat er in het Westland niemand is om in de kassen te werken. “Is uw plan wel liberaal?” vraagt Duong zich af. “De visie van de VVD werkt niet”, concludeert hij, in de kennelijke veronderstelling dat het aanwezige GroenLinks-publiek dat niet uit zichzelf bedenkt.
Kritische vragen stellen is een belangrijke eigenschap voor een debatleider, maar waarom Sargentini er niet één krijgt blijft een raadsel. Of het is natuurlijk omdat GroenLinks het debat deels betaalt. Twee vragen blijven daarom in de lucht hangen: hoe kunnen we weten wat migranten doen als het EU-beleid versoepelt? In hoeverre is dat voorspelbaar? De tweede vraag wordt niet door Duong, maar door Azmani gesteld: waar ligt voor GroenLinks de grens? Sargentini geeft geen antwoord, waaruit geconcludeerd kan worden dat die grens er in feite niet is, omdat zij veronderstelt dat het zo’n vaart niet loopt.
Rob Rozenburg, een hoge ambtenaar bij de Europese Commissie, komt het alarmerende nieuws brengen dat de Europese Commissie acht van de tien ideeën van migratiewetenschapper Van Houtum wil gaan uitvoeren. Azmani is zichtbaar verrast. De kern voor de Europese Commissie is dat er spreiding van migranten over de EU-lidstaten moet komen. Duong vindt dat “hoopgevend”. Neutrale gespreksleiding en kritische distantie zijn vandaag in geen velden of wegen te bekennen. De bijklussende journalist krijgt een geheel nieuwe dimensie.
Dan mag Hans Leijtens van de Koninklijke Marechaussee vertellen dat migratie niet te stoppen is. “Migratie stoppen is een raar beeld” want “mensen zijn slimmer dan hekken.” Leijtens werkt mee aan reddingsoperaties op de Middellandse Zee en weet dus waar hij over praat, zo is de suggestie. Duong vindt dat hij “wijze woorden” spreekt. Niet alleen de debatleider, maar ook de gasten zijn zo uitgekozen dat ze het GroenLinks-verhaal zo goed mogelijk ondersteunen, dat er geen echte discussie kan plaatsvinden en dat Azmani geen enkele bijval zal krijgen. Toch mislukt die opzet.
Sargentini zegt dat ze eraan moet wennen dat haar visie beleidsmatig “mainstream is geworden”. Maar een man in het publiek merkt op dat hoewel Azmani in deze zaal in de minderheid lijkt te zijn, de verhoudingen in werkelijkheid andersom liggen en dat recent onderzoek dat ook aantoont. Sargentini meldt nog dat de terminologie van datzelfde onderzoek niet deugt, maar het is al te laat: het thema “draagvlak voor migranten” was vakkundig buiten de bijeenkomst gehouden maar de harde werkelijkheid dringt uiteindelijk toch door: de visie van GroenLinks is vooralsnog in de minderheid.
