Zeer recentelijk werd op de NPO de film Onder Ongelovigen uitgezonden, waarin de voorzitter van het Humanistisch Verbond, Boris van der Ham, in gesprek gaat met individuen die de islam openlijk verlaten hebben, ex-moslims of vrijdenkers geheten. Het opvallende aan deze film was dat er geen Nederlandse zogeheten ex-moslims voor geïnterviewd waren. De vraag is in hoeverre dit een bewuste keuze was, om bijvoorbeeld in de eerste plaats ex-moslims in het buitenland te portretteren, of dat er weinig Nederlandse ex-moslims waren die bereid gevonden konden worden om in een dergelijke context op het witte doek te verschijnen.
Er is immers een aanzienlijke groep ex-moslims die zich niet openlijk kan of wil manifesteren als ex-moslim. Want de islam openlijk verlaten is over het algemeen niet is wat gemakkelijk gaat. Traditioneel gezien was dit binnen de islam een misdaad waar volgens de verschillende wetscholen van de islam de doodstraf op stond, en nog steeds op staat. Ondanks dat deze doodstraf over het algemeen niet wordt toegepast is het verlaten van de islam nog steeds een groot taboe onder veel moslims. Het openlijk ex-moslim zijn heeft veelal stevige consequenties. Hierbij kan men denken aan in de minst erge gevallen sociale druk of verstoting door de familie, en in de meer serieuze gevallen bedreiging of zelfs geweld.
Afvalligen stuiten dan ook op veel onbegrip en onwil. Wanneer dit het geval is worden ze in de minst erge gevallen als mensen die gewoon hun mond moeten houden en hun afvalligheid in stilte –maar vooral niet te openlijk- moeten praktieren. In de meer extreme gevallen worden zij gezien als verraders die hun ‘broeders en zusters’ verraden hebben en overgelopen zijn naar ‘het Westen’ of ‘de Nederlanders’ omdat zij ‘verwesterd’ of ‘verkaasd’ zijn. Zij vallen binnen de culturele groep waartoe zij behoren dan ook al snel buiten de boot.
Er zijn dan ook relatief weinig ex-moslims in Nederland die openlijk de islam verlaten hebben. Laat staan dat zij hiermee de media hebben gehaald. Een van de weinigen die dat wel deed is de Volkskrant journaliste Nadia Ezzeroili, die ruim twee jaar geleden in een opiniestuk in de Volkskrant beschreef hoe zijzelf de islam verlaten had. Voor veel ex-moslims zijn de consequenties wanneer zij dit wel doen simpelweg te groot.
Het ligt voor de hand dat de situatie waar een aanzienlijk deel van de ex-moslims zich in bevindt problematisch is. En het ligt nog meer voor de hand dat het van belang is dat er verandering komt in deze situatie. Maar verandering zal niet komen door ex-moslims die in stilte hun ongeloof belijden. Verandering vindt plaats doordat mensen taboes doorbreken, anderen kunnen zien wat ze doen en dat voorbeeld kunnen volgen, en er in alle openheid een proces in werking wordt gezet dat leidt tot structurele verandering, in dit geval met betrekking tot de positie waarin een substantieel deel van de ex-moslims zich bevindt.
Een dergelijk proces wat plaats dient te vinden is bij uitstek een emancipatieproces. Een openlijk emancipatieproces om precies te zijn. Net als bij LHBT is het voor ex-moslims van belang om ‘uit de kast’ te komen, en te werken aan hun emancipatie, die wordt gesymboliseerd door hun streven naar onvoorwaardelijke acceptatie van wie zij zijn en waar zij wel of niet in geloven door hun persoonlijke omgeving en moslims in onze samenleving en daarbuiten.
Om een dergelijk emancipatieproces te bewerkstelligen is het allereerst van belang dat ex-moslims zich organiseren. Organisaties van ex-moslims kunnen de drager worden van het gedachtegoed dat deze groep wenst uit te dragen. Zij kunnen ex-moslims een plek bieden waar zij onder gelijkgestemden zijn. Zij kunnen de maatschappelijke discussie over dit onderwerp aanzwengelen. Zij kunnen de personen die ertoe doen beïnvloeden. Zij kunnen voorlichting geven over hoe zaken in elkaar zitten. Dergelijke organisaties zullen van cruciaal belang zijn voor de emancipatie van ex-moslims in Nederland, een ontwikkeling die tot nu toe nog op zich laat wachten.
En dat zou niet meer voor heel lang het geval moeten zijn. Want een dergelijke ontwikkeling, de emancipatie van de ex-moslims, is van groot belang. En het is cruciaal dat zij openlijk plaatsvindt. De emancipatiestrijd van ex-moslims is hard nodig. Opdat ook deze minderheid binnen de Nederlandse samenleving altijd en overal zichzelf kan zijn.
