Van actrice Hanne Arendzen gaat het Nederlandse publiek nog veel genieten. Ze draagt de toneelbewerking van Eline Vere door Ger Thijs fenomenaal.
Hanne Arendzen kwam in 2011 van de Theaterschool en deed bijrollen als film- en tv-actrice, bijvoorbeeld in Ramses en Beatrix. Met Eline Vere is ze in het diepe gegooid in klassiek toneel.
In aanvang van de première zaterdag – uiteraard in Den Haag – leidde de nervositeit tot te snel uitgesproken dialogen die afbreuk deden aan de statige Haagse sfeer van het stuk. Gaandeweg werd dat beter en kwam Hanne Arendzen zo goed in haar rol dat ze soeverein werd met alle registers van haar karakter: onzeker en zoekend, melancholisch, eigenzinnig, wispelturig, en tegendraads tot hautain (Couperus: ‘vorstelijke onverschilligheid’). Alle registers beheerste Hanne Arendzen. Een genot om twee uur te worden ondergedompeld, want dat doet toneel boven een scherm.
In de eerste akte zien we Eline in haar vertrouwde, besloten omgeving met voornamelijk haar zus Betsy (Oda Spelbos), zwager Henk (Nico de Vries) en vriendin Jeanne (Nina Goedegebure) bij wie ze intrekt na bonje met Betsy die wel voor de zekerheid van een huwelijk koos.
En natuurlijk met de geliefde neef Vincent (Vincent Croiset), een losbol die het avontuur in Eline aanwakkert. Dit veroorzaakt mede het uitmaken van het engagement met de brave Otto baron van Erlevoort (Abel Nienhuis) vlak voor het huwelijk met hem. De man voor wie Eline na ellenlang wikken en wegen uiteindelijk had gekozen, en met het opbreken sluit ze de weg af naar een leven met zekerheid en geld. Haar tante Elize (Nettie Blanken) neemt haar mee op reis door Europa.
De tweede akte speelt – na afloop van de reizen – hoofdzakelijk in het huis van tante Elize in Brussel waar het tijdens de ‘soirees’ een dolle boel is van pogingen tot cultuur gedoofd in drank en orgies. Eline wordt aan de hand van tante wereldwijs, maar vervreemdt ook daar van haar omgeving.
In Brussel wordt ze weer verliefd op een goedhartige man die haar ‘redden’ kan, de Amerikaan Lawrence St. Claire (Marc Klein Essink). Ze vraagt en krijgt een maandje of vijf bedenktijd. ‘Bindingsangst’, zou dat met een modern etiket heten.
Na een breuk met tante moet ze terug naar het donkere Den Haag waar ze niet meer kan aarden en een opzettelijke dosis te veel medicijnen haar in combinatie met een longziekte noodlottig wordt.
Couperus, in een citaat dat een hele tv-uitzending gekakel over gekozen dood overbodig maakt: “Het was of er eene zee in haar lichaam bruiste, eene donkere zee, die over hare gedachte heengolfde en waarin ze verdronk. En steeds poogde zij die zee van zich af te schuiven, maar de druk was te zwaar en zij viel, geheel verloomd, geheel verdoofd door een stormachtig gesuis in hare ooren, in hare hersenen, neêr.”
Het einde van het boek, met Otto die alsnog trouwt en zijn smarten afwerpt, is – uiteraard – niet meegenomen. Ger Thijs heeft een mooi midden gevonden tussen toegankelijkheid voor publiek van vandaag en behoud van de kracht van de nu wat archaïsch aandoende tekst.
Gedurfd van Hummelinck Stuurman om dit stuk commercieel te exploiteren. Hopelijk leveren uitverkochte zalen wat op voor volgende stukken.
De 23-jarige Eline is op toneel omringd door voornamelijk – ofschoon vaak sterk gespeelde – veel oudere, dienstbare karakters c.q. acteurs. Niet altijd geloofwaardig, maar het maakt wel de vervreemding van haar omgeving eenvoudiger te doorgronden.
Met steeds krachtiger spel wordt de Eline Vere van Hanne Arendzen een onvergetelijke rol. Wellicht haar entree naar een glanzende toneelloopbaan, al zal ze nu afgeleid worden met aanbiedingen voor film en tv.
Recent schreef Sylvia Witteman een lofzang op Couperus’ Eline Vere. Als jongere vond ze het ‘geparfumeerd trutnichtenproza’, maar later vernoemde ze haar zoon naar de schrijver. “Daartussenin is, begrijpelijkerwijs, wel het een en ander gebeurd.”
Als jongen van 17, 18 jaar vond ik Couperus één van die humorloze vervelio’s die je helaas moest lezen. Zijn soort ‘meiden’ en omgevingen waren bij uitstek niet aan ons besteed. Ook Den Haag was niks, daar kwam je alleen voor Parkpop of een keer Rolling Stones.
Ondertussen ben ik niet van die stad gaan houden, wel zeer waarderen om zijn toneel, klassieke muziek, rustige cafés en trage lanen met fraaie beelden. Ook het Den Haag van Couperus en zijn fascinerend proza.
Zo’n 35 jaar later lees en kijk je anders. Juist nu vond ik de grollen in het scenario van Eline Vere, althans gezien het gelach in de zaal iets van humor beogend, juist storend. Het mocht wel statig zijn. En Eline bekijk je dan niet als verwend nest maar als een koortsachtig zoekende en weifelende jonge vrouw van de leeftijd van je dochter.
Eline Vere is trouwens vrij van rechten te downloaden bij Gutenberg. De moeite waard om weer een uurtje in te lezen. Misschien wel langer als je je door passages heen worstelt als: “Zij waren nergens geïnviteerd, en daarbij had zij gemeend op den verjaardag harer zuster geen plannen te moeten maken om uit te gaan, had dit ook niet kunnen doen, daar zij, tijdens de bouderie, dien morgen pas bijgelegd, haar nauwelijks een woord had toegesproken…” (Voor de schermkinderen onder ons: zie het als ‘virtual reality’)
Gezien: Eline Vere, première in de Koninklijke Schouwburg, Den Haag, 26 september 2015. Tot en met januari 2016 in het hele land.
