De roman Iva van debutant Richard Brand is een prikkelende pageturner met een verrassende gelaagdheid. Hoewel soms zichtbaar is dat we met een beginnend schrijver te maken hebben, verdient Iva een breder lezerspubliek.
Richard Brand heeft geen grote staat van dienst in de literatuur. Hij lijkt een grote onbekende, een van de vele jaarlijks debuterende schrijvers zonder een groot publiek. Een google-zoektocht leert dat Brand in Schiedam woont en bevelvoerder is bij de brandweer Den Haag. Hij heeft een blauwe maandag Cultuurwetenschappen gestudeerd, maar niet afgemaakt. Een gedeelte van de opbrengst van Iva -waarin hersenletsel een grote rol speelt- schenkt Brand aan de Hersenstichting.
Hoofdpersonage is Stan Weideveld, universitair docent Cultuurwetenschappen en bezig aan zijn proefschrift. Daarin probeert hij de essentie van kunst te doorgronden en te plaatsen binnen de biologie en evolutie van de mens. Stan is een dromer en filosoof, in tegenstelling tot zijn streberige, carrièregerichte vrouw Vivienne.
Tijdens een rondje joggen komt Stan in botsing met een jonge vrouw op de fiets, waarna zij hard ten val komt. Voordat zij het bewustzijn verliest, mompelt zij het woord ‘Iva’. Of zij hiermee haar eigen naam bedoelt, wordt niet duidelijk, maar Stan neemt het gemakshalve aan.
Iva gaat naar de Intensive Care, waar Stan haar enige tijd later bezoekt. Zij bevindt zich in kritieke toestand en blijkt een mysterie. Iva heeft geen documenten met haar echte naam bij zich en zij is door niemand als vermist opgegeven. Stan bezoekt Iva steeds vaker. Haar toestand stabiliseert en zij verhuist naar een afdeling voor langdurige verpleging.
In zijn obsessie voor Iva vervreemdt Stan van zijn eigen vrouw, die inmiddels promotie heeft gemaakt. Terwijl hij dagelijks Iva bezoekt, begint zij een affaire met haar baas, waarna zij Stan verlaat. Het contact tussen Stan en Iva wordt -ondanks haar coma – steeds inniger.
Op een dag moet Stan zich melden bij de politie. Iva blijkt zwanger. Stan is de enige man die haar bezoekt en daarmee hoofdverdachte. Hij blijkt inderdaad schuldig. Dit brengt Stans leven dat hij tot dusverre leidde voorgoed ten einde. Iva bevalt van een dochter en overlijdt tijdens de geboorte. Het mysterie van haar identiteit neemt zij mee haar graf in.
Gelaten ondergaat Stan zijn gevangenisstraf. Als deze erop zit, trekt hij bij zijn moeder in en zoekt tevergeefs nieuw werk. Een deprimerend bezoek aan een prostituee brengt Stan tot het inzicht dat Nederland hem niets meer kan bieden. Hij vertrekt naar Thailand, waar hij zich terugtrekt in het oerwoud. Stan kan er niet aarden. Angstvisioenen en wilde dieren zorgen voor voortdurende onrust en Stan besluit terug te keren.
Stan en Iva’s dochter Xenia blijkt ondertussen een onhandelbaar kind dat van pleeggezin naar pleeggezin gaat, totdat Stans moeder Jolien zich over haar ontfermt. Jolien komt echter te overlijden, kort voordat Stan terugkeert naar Nederland. Stan neemt de zorg voor zijn -inmiddels met autisme gediagnosticeerde- dochter op zich en lijkt de eerste aan wie zij zich daadwerkelijk bindt. Hij vindt een baan als archivaris. Xenia blijkt een uitzonderlijke interesse voor kunst te hebben en daarnaast een groot talent voor rekenen en muziek. Zij lijkt de belichaming van de artistieke mens, waar Stan vele jaren eerder zijn promotie-onderzoek aan wijdde. De cirkel is rond.
Richard Brands heeft met Iva een doorwrochte roman geschreven, met een verrassende verhaallijn. Hij zet zijn personage Stan zo neer dat de lezer van hem blijft houden, ondanks de ernst van zijn misdaad. De overeenkomsten met de film Hable con ella van regisseur Pedro Almodóvar, waarin een verpleegkundige een comateuze patiënte bezwangert, dringen zich op en het lijkt aannemelijk dat deze film Brand inspireerde. In zowel Iva als de film komt het voor de lezer/kijker als een verrassing dat de held inderdaad de schuldige is. Geen gerechtelijke dwaling, gewoon keiharde schuld, waarvan de dader de consequenties draagt.
Brand weet de lezer bij het verhaal te houden, met helder taalgebruik en een knappe spanningsopbouw, die maakt dat het boek lastig opzij gelegd kan worden. Een uitzonderlijke prestatie voor een debutant zonder literaire achtergrond. De treffende overeenkomst met Hable con ella is niet storend en valt onder de categorie ‘beter goed gejat dan slecht verzonnen’. Uiteindelijk staat deze passage in dienst van een verhaal dat door Brand zelf knap is verzonnen.
Perfect is Iva ondanks de mooi uitgewerkte verhaallijn echter niet. We hebben te maken met een beginnend schrijver en dat is soms duidelijk zichtbaar. Sommige passages lijken overbodig of zijn te voorspelbaar. Stans filosofisch gemijmer over kunst wordt bij vlagen te sentimenteel. De lezer ziet de breuk tussen Stan en Vivienne al vanaf het begin aankomen. Met de affaire van Vivienne met haar baas Paul komt het ‘vrouw gaat er vandoor met baas’-cliché in het verhaal: een onnodige toevoeging. Door volledig te focussen op de omgang tussen Stan en Iva en de verwoestende invloed hiervan op zijn relatie, had Brand de diepgang beter in het gehele verhaal kunnen vasthouden.
Taalkundig rammelt het een beetje in Iva; iets wat na een tijdje begint te storen. Schrijffouten als ‘een stigmata’ en ‘Aspergesyndroom’ mogen niet voorkomen in een literair werk, zeker niet als het een dergelijk hoog niveau heeft. De taalfouten vallen nog te veel op, en dat verdient het boek niet. Een grondige eindredactie is dus nodig voor een eventuele nieuwe druk.
Iva ontstijgt het niveau van lekker leesbare lectuur, we kunnen het werk oprecht literatuur noemen. Richard Brand zet zichzelf neer als een getalenteerd auteur, die het in zich heeft om meer romans te schrijven. Eerst verdient dit debuut meer aandacht, het liefst met een grondige taalkundige oppoetsbeurt. Dan komt Iva voor de volle 100% tot zijn recht.
Iva verscheen als ebook bij: De Nieuwe Uitgeverij (september 2014).
ISBN: 9789491983153
