Binnenkort mag Nederland stemmen bij een referendum over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. Het duurde even voordat andere media over het initiatief gingen schrijven. Maar nu het referendum definitief lijkt, komen de ware politieke voorkeuren van sommige media bovendrijven. Van De Correspondent bijvoorbeeld. De redactie deed een ‘factcheck’ op de argumenten die voor het referendum werden gebruikt. Wat blijkt? De Correspondent is de D66-bode.
De Correspondent doet precies wat D66’ers doen: kijken naar de juridische, technocratische werkelijkheid van de EU. Zo komen ze tot gedetailleerde observaties over regels, procedures en verdragen, in de hoop de lezer te overtuigen. Het probleem laat zich raden: iedere niet-specialist in Europees recht is niet of nauwelijks in staat met tegenargumenten te komen. Het is lastig te beweren dat De Correspondent de verdragen verkeerd interpreteert als je ze zelf niet kent.
Het probleem is natuurlijk de eenzijdigheid: de vraag is niet alleen wat er in het verdrag staat en hoe zich dat verhoudt tot allerlei andere regels en overeenkomsten. De discussie gaat juist over de kern van hoe de EU werkt. Die kern is: de EU is meer dan alleen een bouwwerk van onderlinge afspraken tussen lidstaten want ze heeft een geheel eigen dynamiek. Het meest bekende voorbeeld is dat als Europese en nationale regels elkaar tegenspreken, de Europese prioriteit hebben. Dat is ooit door het Europese Hof van Justitie zo bepaald, maar het stond niet in een verdrag, laat staan dat er ooit een politicus was die dit aan kiezers heeft voorgelegd.
Zo zijn er talloze voorbeelden waarbij de EU in de praktijk anders werkt dan oorspronkelijk de bedoeling was of dan er op papier stond. We kunnen verdragsteksten lezen tot we een ons wegen, maar we kunnen ons beter afvragen welke dynamiek er mogelijk is. Neem de claim van GeenStijl dat Oekraïne gaat toetreden tot de EU. Formeel heeft De Correspondent gelijk dat dat niet in het verdrag staat en dat dit niet per definitie het gevolg van het verdrag is. Er zijn inderdaad geen toetredingsonderhandelingen.
Maar kunnen we garanderen dat Oekraïne nooit lid wordt? Zeker niet, want de EU deed wel vaker dingen die niet waren voorzien: onlangs nog met verplichte spreiding van vluchtelingen of de oprichting van een bankenunie. In de technocratische wereld van De Correspondent bestaat dit echter niet. Op D66-achtige wijze citeren zij verdragsteksten die laten zien dat in theorie alles democratisch wordt besloten en alles daarin vastligt. De praktijk is echter dat EU-instellingen een eigen wil hebben en plannen maken die nooit aan burgers worden verantwoord.
Dus misschien gaat er door het associatieakkoord niet direct meer geld naar Oekraïne, maar er worden wel mechanismes vastgelegd waarvan de uitvoering niet te overzien valt. De burger zal daar zeker geen invloed meer op kunnen uitoefenen. Dat geldt ook voor de visumvrije zone die met het verdrag een stap dichterbij komt. Niemand zegt dat morgen heel Oekraïne naar West-Europa komt, maar dat het verdrag stappen in die richting zet is onmiskenbaar. Hoe dat op langere termijn uitvalt is niet te zeggen, maar een kans op meer migratie is er wel.
De Tweede Kamer controleert te weinig hoe de regering in Brussel onderhandelt en het Europees Parlement klapt voor meer Europees beleid. De Correspondent komt niet verder dan te stellen dat op papier de associatieovereenkomst democratisch gecontroleerd wordt, maar vergeet te vermelden dat dit een wassen neus is, dat Europarlementariërs alleen adviseren en dat geen Nederlandse minister ooit zal worden weggestuurd om de samenwerking met Oekraïne. Het feit dat De Correspondent dit probleem aanvankelijk niet eens begreep, zegt alles over hun letterlijke papieren werkelijkheid.
Volgens De Correspondent kunnen we niet weten of er door dit verdrag oorlog met Rusland komt. Opmerkelijk, want we weten sowieso niet hoe dit verdrag in de praktijk uitwerkt. We weten wel dat het verdrag bepaalde trends mogelijk maakt: meer migratie, meer geld naar Oekraïne en minder democratie. Als je dat er niet bij vertelt, vindt je die gang van zaken kennelijk prima.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel en Den Haag. Voor zijn verslaggeving is ook jouw financiële steun essentieel.
