Oorlog achter de dijken - AZC Overberg: vechtende jonge asielzoekers en bezorgde burgers

Betaal mee aan het belangrijke en nuttige journalistieke werk van Arnold Karskens en doneer via crowdfundsite Yournalism.nl!

Bewoners van de Utrechtse Heuvelrug zijn bang voor excessen in een asielzoekerscentrum voor minderjarigen. Arnold Karskens zag klein verdriet rond een van de bijna 80 permanente opvanglocaties in Nederland.

‘Viermaal in twee weken liep het uit de hand’

“Het gevoel overheerst dat een keer iets ergs gebeurt”, zegt Frits Westendorp, grijs golvend haar. Hij woont nog geen tweehonderd meter verwijderd van AZC Overberg, een onderkomen van het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers, afgekort COA. Op een uitgestrekt terrein met laagbouw verblijven 200 minderjarige asielzoekers. Zaterdagnacht, begin oktober, hing een politiehelikopter in de lucht. Politie- en ziekenauto’s reden af- en aan. “Angstaanjagend voor de buurt”, meent Westendorp. Hij vertegenwoordigt het 200 leden tellende comité van omwonenden van de Dwarsweg en de Eindseweg in Overberg, een rustieke landelijke gemeente met veel slingerwegen en bospercelen. “Viermaal in twee weken liep het uit de hand.”

‘Toen een ambulance een meisje ter observatie wilde meenemen, ging de groep door het lint en werd een viertal opgepakt’

De locatie aan de Dwarsweg 45 diende eerder als jeugdgevangenis, een gesloten inrichting, dat gaf geen overlast. Vervolgens werd het complex een blijfvanmijnhuis-opvang voor jonge meisjes. Evenmin een probleem voor de buurt. Maar sinds de start van het AZC, anderhalf jaar geleden, telde hij zo’n twaalf serieuze incidenten met Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen, AMV’s (vroeger heetten ze AMA’s, Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers). En de ongeregeldheden nemen de laatste tijd hand over hand toe.

In de nacht van 24 op 25 september, half één ‘s nachts, ging het mis bij een spelletje tafelvoetbal tussen jongeren. Politie kwam en suste de herrie. Tot half drie. Toen sloeg de vlam opnieuw in de pan. Vijftig vechtende jongeren moesten uit elkaar worden gehouden.

In de nacht van 27 op 28 september dronken jongeren bier. Een meisje werd onwel. Toen een ambulance haar ter observatie wilde meenemen, ging de groep door het lint en werd een viertal opgepakt.

Verdwenen fietsen

De AMV’s hebben vrijheid van beweging en kunnen overdag de straat op. Tot augustus 2015 werd daardoor veel afval weggegooid op de openbare weg. Die overlast is afgenomen na ingrijpen van de AZC-leiding. Problemen als inbraken ondervinden de omwonenden niet. Wel verdwijnen fietsen bij huizen verderop, waardoor de indruk ontstaat dat jongeren een fiets stelen om na een avondje stappen in Scherpenzeel niet het hele eind te hoeven teruglopen.

‘Nu komen ze op een punt dat ze zware druk willen uitoefenen op het COA’

Westendorp die een gezondheidscentrum aan huis runt: “Bij alleenstaande vrouwen leven zorgen. Velen van boven de 60 jaar kunnen zich slecht verdedigen. De landelijke rust is weg. Het onveiligheidsgevoel groeit. Als je ‘s nachts loeiende sirenes hoort langskomen, slaap je niet lekker door.”

De Overberger is tolerant, meent de buurtvertegenwoordiger in zijn keuken met uitzicht op het bos. “Bewoners hebben een christelijke inslag. Bellen niet snel de politie. Bagatelliseren. Maar nu komen ze op een punt dat ze zware druk willen uitoefenen op het COA. Het is een groeiende pijn hier in Overberg.”

Gierende hormonen

Op het keurig onderhouden terrein met losse gebouwen in een groen setting leidt mentor Sophie Hooijmans de bezoeker rond. Jongeren met vooral Arabisch of Oost-Afrikaans uiterlijk groeten haar en willen best met de blonde dame op de foto. “De hormonen gieren door het lichaam bij deze jongeren,” verklaart ze hun impulsieve gedrag bij de vechtpartijen op het complex. Daarbij komen de laatste tijd steeds meer AMV’s Nederland binnen. Half oktober staat de stand op 2.919 minderjarigen in de opvang, 45 procent Eritreeërs, 40 procent Syriërs, vijf procent Afghanen en twee procent Irakezen. “Omdat het aantal toeneemt, groeit het risico op ongeregeldheden. Bovendien moet iedereen langer wachten op de uitslag van hun asielverzoek. Ze verkeren al die tijd in onzekerheid.”

Ondertussen volgen de jongeren tussen de 15 en 18 jaar les in een gebouw waar zes docenten Nederlandse les, Engels, geschiedenis en maatschappijleer geven. Reden tot klagen hebben de minderjarigen allerminst. De negen units hebben een keurige gemeenschappelijk ruimte en een goed uitgeruste keuken. De cellen van de jeugdgevangenis zijn allemaal omgebouwd tot kamers waarvan de deuren aan de binnenkant kunnen worden geopend. Op een papier tegen de muur staan de negen meest dringende huisregels, waaronder ‘Wij vechten niet’ en ‘Wij gebruiken geen drugs’.

Stoom en kokend water

Jan-Willem Anholts, woordvoerder COA, erkent dat de snelle opstart van AZC Overberg vorig jaar het vertrouwen bij de omwonenden in een vreedzame co-existentie niet heeft bevorderd. Binnen enkele weken werd het plan doorgedrukt, terwijl er normaliter 6 tot 9 maanden voor staat. “De ontvangst was met stoom en kokend water.”
Ook snapt de justitiemedewerker de stress onder de bevolking. Iedere ambulance die het AZC terrein oprijdt wordt standaard vergezeld door een politieauto. Zelfs bij een geval van blindendarmontsteking. Maar de vele negatieve publiciteit wordt voor een deel gestuurd door de bewoners zelf. Bewoners staan in rechtstreekse verbinding met de lokale zender RTV Utrecht. In het weekeinde van 10 op 11 oktober werd een ambulance opgeroepen nadat een jongen van een dak was gevallen toen hij een voetbal wilde terughalen. “En dus word ik gebeld of er een vechtpartij is geweest.”

‘Alleen lichtgewonden zijn gevallen. Niemand is opgenomen in het ziekenhuis’

Naar aanleiding van de onderlinge matpartijen hebben enkele AMV’s lang vastgezeten, omdat beveiligers aangifte hebben gedaan wegens mishandeling. Vaak, maar niet altijd, wordt een onruststoker overgeplaatst naar een andere AZC. Toch, stelt hij, moet omwonenden niet overdrijven. “Alleen lichtgewonden zijn gevallen. Niemand is opgenomen in het ziekenhuis.”

Bij het AZC Oisterwijk met minderjarigen waren recentelijk eveneens onregelmatigheden. Maar dat was volgens de COA-woordvoerder omdat de lokale Marokkaanse jeugd ruzie maakte met de asielzoekers. Niet andersom. Nederland kent 60 reguliere AZC’s en 18 noodopvanglocaties. Daarnaast zijn een wisselend aantal, rond de 18, crisisopvanglocaties voor 72-uursopvang. Van alle asielzoekers bezorgen AMV’s, ondergebracht in vijf AZC’s volgens Anholts wel de meeste problemen. Maar relativeert hij professioneel: “We krijgen spandoeken als we komen en als we weggaan.”

Barricaderen à la Oranje

Intussen slijpen buiten het terrein buurtbewoners de messen. Nog enkele incidenten en ze willen zich laten horen. Buurtvertegenwoordiger Westendorp: “Sommige bewoners opperen de ingang van het AZC met auto’s te barricaderen.”
Dan weet heel Nederland van de problemen, zoals in het Drentse streekdorp Oranje. Andere radicale stemmen pleiten rigoureus voor sluiting, alleen zo keert de rust terug. Westendorp: “Als het toch open blijft, willen we duidelijke afspraken desnoods met een politieagent voor iedere slaapzaal.”
Ook de komst van volwassen asielzoekers zou de situatie eventueel kunnen verbeteren, maar daarvoor moet het bestemmingsplan worden gewijzigd.

Nu de avonden vroeg intreden, komt er een probleem bij. Veel jongeren rijden rond op een fiets zonder verlichting of keren lopend terug langs de donkere wegen van de Utrechtse Heuvelrug. “Een van onze grootste angsten is dat een asielzoeker wordt doodgereden. Wat is dan de reactie? Als 30 jongeren iets ondernemen ben je kansloos, en is de politie altijd te laat.”