Europa is speelbal van naties met een krachtige oorlogstraditie als Rusland en Turkije. Dat kun je leren van historische wetenschap en goede journalistiek. Zoals met het fascinerende Grensland.
“Een reden voor de Russische interventie in Syrië is dat het voor een grote vluchtelingenstroom zorgt. Rusland wedt erop dat Europese politieke systemen dit niet aankunnen, ze zullen naar rechts kantelen. En dan krijg je de door Rusland gewenste uitkomst: dat nationale populisten aan de macht komen. Dat zal het einde van de Europese Unie betekenen”.
Dat zei de Amerikaanse historicus Timothy Snyder in de Volkskrant van vorige zaterdag.
Wellicht een tikkie overdreven, maar niet ondenkbaar voor degenen die ook de acht afleveringen van Grensland van de VPRO hadden gezien. De Russische Beer rukt aan de kettingen, en gaat vroeg of laat los. Degenen die menen dat het met de heer Poetins aspiraties wel meevalt, leren zijn volk kennen.
Waar Nederlandse krijgsgeschiedenis uitblinkt in toevalligheden, niet zelden stommiteiten, hebben staten als Rusland en Turkije een eeuwenoude traditie van nationalisme en oorlogsstrategie. Wij bogen hooguit op Rinus Michels (‘De Generaal’), het oranjepruikenleger, nu ook tokkie-tokkie hooligans te Steenbergen.
De VS was altijd sterk dankzij technologie, zeker niet qua strategie. Veel Amerikanen menen werkelijk dat het land met oorlog elders democratische waarden wil verbreiden zoals presidenten in verkiezingssprookjes (‘yes, we can’) vertellen. Terwijl de sluwe minderheid beseft dat vooral economische belangen (wapenindustrie, olie, technologie testen) de leidraad voor de Amerikaanse oorlog vormen.
Rusland leerden we mede dankzij de VPRO goed kennen. Grensland past in de uitstekende buitenlandverslaggeving met programma’s als Diogenes en vele geslaagde series. De omroep heeft een traditie van het verbinden van de grote lijnen in de geschiedenis – die de redactie uitstekend onderzoekt – met het nauwgezet registreren en voortreffelijk monteren van klein leed dat daar het gevolg van is.
Grensland biedt de diepgang over Oekraïne waar de ‘Holland spreekt een woordje mee’ verslaggeving rond de MH17 soms te gezwollen en opportunistisch is.
Als historicus ben ik niet erg objectief wellicht, maar ik kon ook velen in m’n omgeving enthousiasmeren voor deze serie van de kundige, trage interviewer en observeerder Jelle Brandt Corstius, met Frank Wiering, Karen de Bok en anderen als ervaren redactie. Hier en daar misten de kenners de hand van de regisseur van eerdere buitenlandseries, Roel van Broekhoven. Hoe dan ook, VPRO-redacteuren werken al tientallen jaren aan één van de mooiste tradities van de deels miskende publieke omroep.
Vaker dan goed is verdwijnen tv-series tegenwoordig van Uitzending Gemist omdat omroepen nog een paar centen met dvd’s bijeen willen grabbelen, maar Grensland is nog geheel terug te kijken. Dat zou iedereen met interesse in de hedendaagse geschiedenis mogen doen. Voor wie tijd heeft zijn de fascinerende series Van Moskou tot Magadan (2009) en Van Moskou tot Moermansk (2012) de moeite van het terugkijken waard. Zeker voor geschiedenislessen op middelbare scholen. Dan weet je weer waarom we publieke omroep hebben.
Volgende week al begint de Vpro met Het Duitsland van mijn moeder over een hier vrijwel onbekend aspect van het Midden-Europese drama aan het einde van de Tweede Wereldoorlog: de angst voor de oprukkende Russen onder Stalin.
‘Barbaren’, zoals m’n Oost-Europese schoonmoeder zich herinnerde:
“De Duitsers waren zo netjes, altijd bezig met hun uniform en laarzen. De Russen verkrachten elke vrouw die onder hun ogen kwam. Hoe jong een meisje was maakte hen niets uit…”
