Terwijl Parijs nog nabeeft, Brussel gegijzeld wordt gehouden,en Baghdad en Beirut hun zoveelste wond likken, probeerde de getraumatiseerde Francois Hollande op bezoek bij Obama een daadwerkelijke alliantie bij elkaar te krijgen om ISIS de verachtelijke kop in te drukken. Niet geheel toevallig wordt aan de andere kant van de wereld een Russische straaljager – die welgeteld een vermeende 20 seconden over Turks luchtruim heeft gevolgen – door de Turken neergehaald en is de NAVO er als de kippen bij om onvoorwaardelijke steun voor Turkije uit te spreken.
Dit incident verhult twee zeer oncomfortabele waarheden: op de eerste plaats dat bondgenoten van het Westen in werkelijkheid ISIS steunen en ten tweede dat de ‘burgeroorlog’ in Syrië een geopolitieke strijd is die door het Westen is gestart en niets met democratisering en vrijheid te maken heeft maar alles met de opmaat naar een nieuwe Koude Oorlog.
Vóór de industriële revolutie, en de daarmee gepaard gaande opkomst van Europese machten en hun dominantie in het Midden-Oosten, was er een eeuwenlange strijd gaande tussen de Perzen en de Ottomanen. Perzië, dat na de Arabische invasies van de 7e en 8e eeuw geïslamiseerd was, kampte met het probleem van Turkstalige delen van haar bevolking, dat het resultaat was van invasies van Mongolen en Seltsjoeken in de loop van de 11e tot 14e eeuw. Die Turkstalige bevolkingsgroepen woonden langs de grens met de Ottomanen en waren dus vatbaar voor hun propaganda. Als tegenmaatregel besloten de Safavidische koningen van Perzië om de Sjiitische vertakking van de Islam als staatsreligie te installeren om zich zo tegen het soennisme van de Ottomanen af te zetten.
Als gevolg bekeerden de westelijke regio’s van Perzië (zoals hedendaags Azerbaidjan en grote delen van Irak en Syrië) zich tot het sjiisme, terwijl de oostelijke fronten (zoals Afghanistan) grotendeels soennitisch bleven. Hetzelfde gebeurde in Bahrein dat onderdeel uitmaakte van het Perzische rijk, maar vanwege de Arabische afkomst van de bewoners gevoelig was voor invloed van (Saoedie) Arabië als buurland. Kortom, het sjiisme gaf de Perzen de ideologische wapen om zich de komende eeuwen succesvol tegen de Turkstalige propaganda van de Ottomanen en het salafisme en wahabisme van de Arabieren te weren.
Vanuit analytisch oogpunt is het van belang om te observeren dat de drijvende logica achter die strijd dus door de aard van internationale betrekkingen is ingegeven en dat ideologieën vooral een instrument vorm(d)en om staatsbelangen te bevorderen.
De opkomst van Europese machten in de loop va de 19e eeuw en hun imperialistische politiek in onder andere het Midden-Oosten zorgde ervoor dat die regionale strijd, met al haar religieuze tegenstellingen, naar de achtergrond verdween en wel in zoverre dat er tegen het einde van de 19e eeuw een pan-islamitisch verbond ontstond tussen soennitische landen en het sjiitische Perzië om op die wijze de handen van Europeanen (inclusief Rusland) te korten; de onderlinge onenigheden waren een zorg voor later.
Maar dit verbond realiseerde haar potentie nooit en tot de dag van vandaag zijn Rusland en Westerse mogendheden er in geslaagd om de regio uit elkaar te drijven. Echter, daar waar de zwakke industriële staat van die landen in de loop van de 20e eeuw betekende dat onderlinge onenigheid alleen in dienst stond van Europese belangen, heeft het lange proces van industrialisering in die landen ervoor gezorgd dat ze een hernieuwde zeggenschap over regionale ontwikkelingen hebben gekregen.
De islamitische revolutie in voormalig Perzië – hedendaags Iran – gaf de sjiitische kant van de strijd een politieke onafhankelijkheid, waaraan het door Westers staatsgrepen lang ontbrak. Nu, gevoed door woede tegen Westerse bemoeienis, belandde het land in de greep van een islamistisch, anti-Westers en totalitair regime dat het sjiisme als staatsideologie in het binnen- en buitenland ‘promoot’.
De Bush-Blair oorlogen in Afghanistan en Irak hebben vervolgens een vacuüm gecreëerd dat de Islamitische Republiek van Iran succesvol heeft gevuld. Soennitische landen als Saoedie Arabië en Turkije, die overigens ook het islamisme promoten, zien dat hun regionale rivaal van een eeuwenlange slaap aan het ontwaken is en onmiddellijk de lakens in buurlanden uitdeelt.
Ondertussen wint het regime in Iran zelfs onder vele soennieten aan populariteit, door haar openlijke steun aan Hezbollah, aan de Palestijnse zaak en haar anti-Westerse opstelling. Kortom, Iran laat een onafhankelijkheid zien die Saoedi-Arabië, Qatar en Turkije, om een paar landen te noemen, door hun bondgenootschap en afhankelijkheid van het Westen niet kunnen claimen. (Overigens, de opkomst van Erdogan en zijn islamisme kunnen in die zin grotendeels worden verklaard omdat ook hij tracht het vacuüm te vullen zoals Iran dat doet.)
Als tegenmaatregel greep Saoedi-Arabië de Syrische burgeroorlog aan om de Iraanse invloed in Syrië teniet te doen en zette zij in samenwerking met Qatar ISIS op. Dat mag voor de lezer als een verrassing komen, maar onder de mensen in het Midden-Oosten is het al ruim vier jaar geen geheim meer.
Het Westen, gedreven door de ambitie om de opkomende Russen een gevoelige tik uit te delen, deed vrolijk mee. Tot die tijd sprak het NOS Achtuur Journaal dan ook van ‘opstandelingen’ in Syrië. Weet u nog dat de rebellen (mannen in gewaden en lange baarden) op pleinen Korans uitdeelden? Pas toen Westerlingen in Irak werden onthoofd, sprak men van terroristen en ISIS, maar dan alleen in Irak. In Syrië werden ze ondertussen gedegradeerd tot ‘rebellen’, het ‘Vrije Syrische Leger’.
Die terminologie wordt tot op de dag van vandaag nog gehanteerd, terwijl er verre van een duidelijke scheidslijn tussen die ‘rebellen’ en ISIS is te markeren. Stelt u zich dit eens voor: je strijdt tegen een dictator en ondertussen groeit er een kankergezwel genaamd ISIS in jouw land. Toch prioriteer je de strijd tegen jouw bloeddorstige, maar seculiere, dictator genaamd Assad over het uitroeien van ISIS. Wat zegt dat over jouw strijd en jou als strijder?
Desondanks kan inmiddels ook het Achtuur Journaal er niet meer om heen: ook in Syrië is ISIS.
Ondertussen was Turkije de Arabische peetvaders van ISIS bijgesprongen en steunde het hen actief, zowel materieel als strategisch maar ook door het militariseren van Turkmeense minderheden in Syrië en het bombarderen van de Koerden, terwijl het Westen de zogenaamde rebellen bleef bewapenen en steunen.
Het moge duidelijk zijn: wat betreft de Saoedi’s, de Turken, maar ook het Westen moet Assad koste wat kost weg, terwijl Iran en Rusland zijn regime hoe dan ook aan de macht willen houden. De Russen omdat ze hun militaire bases in Syrië willen verdedigen, het Iraanse regime omdat ze een belangrijk bondgenoot niet kwijt willen. Voor Rusland is Syrië de toegangspoort tot de Middellandse Zee, voor Iran het portaal naar Libanon. Daarom geeft het Westen prioriteit aan het verwijderen van Assad in plaats van het uitroeien van ISIS.
De sjiitische religieuze autoriteit is echter radicaal anders geregeld dan die van het soennisme. Hierdoor heeft Iran volledige controle over de Hezbollah-milities, maar groeit het monster dat ISIS heet en gaat het zijn eigen gang. Westerse regeringen, ondanks alle propaganda, tolereerden deze situatie vanwege de eventuele strategische winst in Syrië tegen Rusland.
Om u een voorbeeld te geven van die tolerantie: vanaf het begin wordt geroepen dat ISIS inkomsten uit oliebronnen heeft. Voor inlichtingendiensten die bij wijze van spreken kunnen achterhalen wat u en ik gisteravond hebben gegeten is het een koud kunstje om te achterhalen wie die olie van ze koopt om ze vervolgens die financiële stroom af te snijden. Het feit dat dit niet gebeurt, en de aanwijzing dat ISIS ongemoeid van strategische militaire informatie en assistentie kan genieten, duidt erop dat het Westen nog altijd geen prioriteit maakt van ISIS. In plaats daarvan probeert het dit monster in toom te houden, opdat het niet te gevaarlijk wordt voor haar eigen belangen, maar nog wel sterk genoeg blijft om Assad uit het zadel te duwen.
De aanslagen in Parijs hebben de prioriteiten bij de Fransen opnieuw geordend: het bestrijden van ISIS is in Franse ogen belangrijker dan de strategische winst in Syrië. Dat de rest van Europa er niet zo over denkt, werd pijnlijk duidelijk toen Hollande geen uitgesproken steun voor een brede coalitie met Rusland (en eventueel Iran) kon vinden. Amerika, als leider van de zogenaamde alliantie, waar Turkije, Saoedi-Arabië en Qatar ook in zitten, wil er niks van weten.
Maar om het zekere voor het onzekere te nemen besloten de Turken dus om de situatie met de Russen te laten escaleren, welgeteld twee dagen voordat Hollande naar Moskou zou afreizen. Of ze dat op eigen houtje hebben besloten om zo de NAVO en Frankrijk klem te zetten of dat het met de goedkeuring vooraf is gebeurd, is iets wat alleen de historici van de 22e eeuw zullen kunnen navertellen.
Rusland heeft zich in ieder geval niet gek laten maken en stuurt aan op samenwerking met de NAVO om door middel van die samenwerking het behoud van Assad (of in ieder geval zijn regime) op de korte termijn af te dwingen, met een overgangsregering in het vooruitzicht voor de lange termijn.
De Turken en de Saoedi’s hebben ondertussen precies het omgekeerde van datgene wat ze wilden bereikt: Iran en Rusland uit de isolatie halen.
500 jaar na de conversie van Perzië tot het sjiisme blijven de ideologieën een instrument voor het behoud en voorspoed van staatsbelangen. Dat geldt niet alleen voor het islamisme, maar ook zeker voor het liberalisme dat het Westen claimt te verdedigen en te verspreiden. Dit maakt dat zowel religie als mensenrechten en democratie tot instrumenten worden geminimaliseerd om de nationale belangen van staten te verhullen, en daar waar dat niet meer mogelijk is, te rechtvaardigen.
