Op 1 december jongstleden promoveerde Machteld Zee, jurist en politicoloog, op het proefschrift Choosing sharia? aan de universiteit van Leiden. Hierbij sprak promotor professor Paul Cliteur de volgende laudatio uit.
“Geachte doctor Zee, ik heb het als voorrecht en eer beschouwd samen met jou aan het project te werken dat je vandaag zo goed hebt verdedigd. Laat me iets zeggen over de geschiedenis van dit boek.
Wat later zou uitgroeien tot Choosing Sharia? begon zo’n vijf jaar geleden. Gisteren grasduinde ik door mijn e-mails en stuitte op een e-mailconversatie tussen ons uit het begin van onze samenwerking. En daar zeiden we al dat er vijf manieren zijn waarop een staat zich kan verhouden tot religie.
Eén, politiek atheisme of stalinisme, wat zoveel betekent als: onderdruk ze allemaal. Twee, politiek agnosticisme, de religieus-neutrale staat of de seculiere staat, wat betekent: houd religie uit de politiek. Drie, de staatskerk, of de officiële discriminatie van alle burgers die niet tot de religie van de meerderheid behoren. Vier, multiculturalisme, het verdelen van de staat in religieuze gemeenschappen, of wat het ‘verdelen van de natie’ is genoemd; het veranderen van de staat tot wat ook wel een ‘gemeenschap van gemeenschappen’ wordt genoemd. En vijf, theocratie, wat we nu in zijn meest agressieve vorm vinden in landen als Saoedi-Arabië, Iran en de potentiële staat ISIL.
Hoewel deze vijf modellen de achtergrond van jouw onderzoek vormden, richtte de focus zich al snel op het vierde model, multiculturalisme, de lieveling van het academische establishment, en theocratie, een model dat in onze tijd zo vaak onderschat en verkeerd wordt begrepen. We besloten al snel, omdat geen van ons beiden islamgeleerde is, dat het essentieel zou zijn om ons niet op de religie in zichzelf te concentreren, maar op de politieke manifestaties van religie. Als jurist en politicoloog is dit jouw expertise. Hier kun je jouw generaliseringen toepassen (zo noodzakelijk voor academisch onderzoek!), waar religiewetenschappers incompetent zijn om dat te doen.
De meest controversiële claim van religieuze radicalen (oogluikend toegestaan door de multiculturalisten) is om etnische en religieuze minderheden te berechten volgens hun eigen religieuze wetten. Dit is, ondanks alle prietpraat erover, een ondermijning van de natiestaat van binnenuit. Zoals jij in je boek duidelijk hebt gemaakt met snijdende maar ook hilarische voorbeelden (‘Sealandistan’ zal een centraal concept worden in de literatuur over dit onderwerp, voorspel ik), gaan deze praktijken in tegen alle mensenrechtenverdragen en wetgeving aangaande gelijke behandeling; wetgeving die nu terzijde wordt geschoven door dezelfde mensen die ervoor zeggen te strijden.
Je boek is ook een prachtige analyse van de grote fouten die gemaakt worden door mensen met enorme reputaties – en je hebt de humor hiervan de hilariteit in te zien. Lord Phillips, de hoogste rechter in Groot-Brittannië, stelde voor de sharia te omarmen, zonder enige kennis te hebben van het onderwerp waarover hij sprak. Of de gewezen aartsbisschop van Canterbury, Williams, die suggereerde de principes van de rule of law te ondermijnen door te zinspelen op officiële erkenning van religieuze wetten.
Welnu, hoe ergerlijk deze Britse trahison des clercs ook was vanuit een moreel perspectief, er was ook een zekere vorm van goed nieuws. Wat wij beiden al vroeg begrepen, was dat sharia – kennelijk – in the eye of the beholder is. Voor veel mensen, ook voor mensen die claimen experts op dit gebied te zijn, is sharia simpelweg wat je graag zou willen dat sharia is. Dus commentaren van ‘sharia is dit’ en ‘sharia is dat’ leren ons niets over wat er in de werkelijkheid gebeurt, ze spreken vooral boekdelen over de persoon die het zegt. Het geeft ons informatie over de geestesgesteldheid van de spreker. Over hoe graag hij gezien wil worden als lid van een progressief en goedbedoelend deel van onze samenleving.
Om die eindeloze discussie over de ware aard van sharia te omzeilen, kwam jij (jij, niet ik) met een briljant idee. Dat idee is gegrond in het Amerikaans realisme, het is de nalatenschap van Oliver Wendell Holmes.
Jij zei: laten we eens kijken of we sharia ook in actie kunnen zien. Geen wetten uit boeken, maar wetten in actie. Laten we eens kijken of ik ergens de werkelijk bestaande sharia (niet de fantasieën van intellectuelen) toegepast kan zien worden in juridische of semi-juridische context. En de plek waar dat gebeurt, zijn de sharia-raden.
Dit was een briljant idee en binnen een mum van tijd wist een onschuldig uitziende jonge vrouw met een notitieblok toegang te krijgen tot de plekken waar het allemaal gebeurt.
Dit was een meesterzet. En dankzij deze zet kun jij nu zeggen “Lees me de les niet over de sharia, ik ben daar geweest, jij niet”. Dit is waar. Niemand heeft gezien wat jij hebt gezien. En het gerucht gaat dat sharia-raden nu de ongeschreven regel hanteren nooit meer onschuldig ogende meisjes toe te laten in hun gebouwen.
Dit waren de ideeën. Maar, Machteld, ik denk dat jij en ik ook zeer veel geluk hebben gehad dat we dit onderzoek gefinancierd hebben gekregen door goden die vandaag niet bij naam genoemd willen worden. Dat moeten we respecteren, zoals we altijd moeten doen met de wensen der goden. Maar in stilte zijn we dankbaar, want jij en ik weten dat dit soort onderzoek nooit, nooit door NWO gefinancierd zou worden. Daar worden de standaard-paradigma’s namelijk eindeloos herkauwd. Ik ben zeer dankbaar dat we onder de radar hebben kunnen blijven, dank aan de goden!
En dan wil ik nu afsluiten met een kleine voorspelling en een waarschuwing mijnerzijds, namelijk dat dit boek vele niet-lezers zal hebben, wat doorgaans het geval is met de beste boeken over dit onderwerp. Maar (er is altijd een ‘maar’) het complot van de stilte kan niet eeuwig duren en mensen zullen nieuwsgierig worden naar wat andere mensen zo ergerniswekkend vinden. Dus er is hoop. En deze hoop is realistisch.
Machteld, ik wens je het beste. Ik zal je missen. Het was een groot genoegen met je samen te werken.”
Lees hier en hier meer over Machteld Zee.
Machteld Zee, Choosing Sharia? Multiculturalism, Islamic Fundamentalism and British Sharia Councils. Eleven International Publishing, 224 pgs. 39,00 euro
