Het is een intrigerende uitnodiging: een sessie over “Trolls of the 21st century: Kremlin inside the European media”. De sessie op woensdagochtend in het Europees Parlement wordt door vier van de acht politieke groepen georganiseerd: de christendemocraten (o.a. CDA), de conservatieven (o.a. ChristenUnie en SGP), de groenen (o.a. GroenLinks) en de liberalen (o.a. VVD en D66). Bezoekers kunnen zich tot een week van te voren aanmelden, waar dat normaal tot op de dag zelf kan. Het moet allemaal kennelijk de importantie van het onderwerp benadrukken.
Er zijn journalisten uit Oekraïne en Rusland aanwezig om te vertellen hoe er door de Russen propaganda wordt bedreven. Een Russische journaliste meldt dat er in Rusland sowieso geen journalistiek bestaat. Waarom zij die dan wel in Rusland kan bedrijven wordt niet helemaal duidelijk. Ze schreeuwt zo hard in de microfoon dat de vertaler er amper overheen komt. Veel Russische desinformatie komt uit Sint Petersburg, schreeuwt ze. Daar zitten allerlei Russen propaganda te bedrijven. De Russische journaliste weet te melden dat deze Russen zich bijvoorbeeld uitgeven voor Oekraïense journalisten terwijl ze dat helemaal niet zijn.
Mensen geloven de media meestal en daarom is propaganda effectief. Dat is hier de teneur. De Russen proberen de informatie de wereld in te sturen dat Poetin geweldig is, dat Turkije niet deugt, dat er ontzettend veel dingen mis zijn in Oekraïne en dat heel Europa vol met homo’s, lesbiennes en transgenders zit. Een journalist van stopfake.org vertelt over de vele verhalen die door Rusland de wereld in geholpen worden en vervolgens aftrek vinden bij media en burgers, die deze vervolgens weer verder verspreiden. Zijn belangrijkste voorbeeld: het verhaal dat Oekraïne een “failed state” is.
Oekraïne is het voornaamste slachtoffer van deze propaganda, leren we, omdat Rusland het conflict in het land aanwakkert, de regering in een kwaad daglicht stelt, de Oekraïense troepen worden gedemotiveerd en er chaos wordt gecreëerd. Dit alles komt uit de mond van een Oekraïense journalist. Hij komt met wat voorbeelden van verhalen waarvan onomstotelijk vaststaat dat ze niet kloppen, maar dit zijn – ironisch – verhalen over andere landen dan Oekraïne, zoals het verhaal dat de VS van plan zou zijn Turkije uit de NAVO te gooien.
De nadruk ligt in deze sessie op het vertellen van onjuiste verhalen en de verspreiding van die verhalen onder het publiek. Een man zegt dat er mediawijsheid nodig is, want anders is het publiek te onkritisch over de media en nemen ze alle leugens simpelweg over. De grote vraag is daarmee: hoe kun je weten dat iets propaganda is? Dat blijft onduidelijk.
Een Russische diplomaat in de zaal vraagt: Gaat het niet om andere visies op de wereldpolitiek? Deze ontnuchterende vraag levert hier verbaasde en boze blikken op, maar de diplomaat heeft een punt. Rusland heeft een andere visie op mondiale vraagstukken dan de EU. Is dat propaganda? En zo ja: is dat niet evenveel propaganda als die van Westerse overheden?
De repliek zou moeten zijn dat er bij propaganda aantoonbaar sprake is van leugens waarbij de Russische overheid de aanstichter is. Precies deze feiten komen deze hele ochtend niet aan bod. Een Finse journaliste heeft er wel onderzoek naar gedaan en kwam naar eigen zeggen bij “trolls” in Sint Petersburg uit, maar zij wilden niet door haar geïnterviewd worden. Tja.
Het vraagstuk van Russische propaganda is uiterst actueel vanwege het referendum over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne in april 2016. Tegenstanders van dit verdrag krijgen immers steeds weer voor de voeten geworpen dat ze in Russische propaganda zijn getrapt en dat ze de Russen met het referendum alleen maar in de kaart spelen.
Conform de gesloten cultuur van het Europees Parlement komt niemand met dit voorbeeld. Uw verslaggever stelt er daarom een vraag over. De claim van Russische propaganda wordt regelmatig gemaakt, maar er is geen echt bewijs voor. Er is bij GeenPeil sprake van een andere visie op de relatie tussen de EU, Oekraïne en Rusland dan bij EU-politici. Duidt dat op invloed van Russische propaganda? Hoe kunnen we dat weten? Ik zeg dat ik dit graag wil uitzoeken maar dat ik dan wel graag wil weten hoe ik te weten kan komen dat iets propaganda is. Er zitten immers experts in de zaal. Niemand geeft er antwoord op.
Na afloop stapt een Europarlementariër op me af: wat een goed idee dit eens uit te zoeken.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel en Den Haag. Voor zijn verslaggeving is ook jouw financiële steun essentieel.
