De crisis in het Midden-Oosten dreigt steeds verder te ontaarden in een regionale oorlog als Turkije en Rusland en Iran en Saoedi-Arabie het hoofd niet koel weten te houden. Geen van de internationale grootmachten neemt het echte initiatief om het tij te keren. Er is sprake van een ‘G-Zero World‘, een wereldorde zonder leider.
Ian Bremmer, president van de internationaal vermaarde Eurasia Group, is de bedenker van de term ‘G-Zero World’. Deze week verscheen het jaarlijkse rapport van deze politiek denktank: Top Risks 2016. Geen opbeurend verhaal helaas, de crises in de wereld hebben een omvang gekregen die we niet eerder hebben gezien na de Tweede Wereldoorlog. Diverse landen staan op het punt van omvallen, denk aan Afghanistan, Syrië, Libië en Yemen terwijl ISIS de grootste terroristische organisatie ooit is. Uiteraard is er ook goed nieuws, denk aan de ongekende economische opmars van een land als India.
Volgens Ian Bremmer heeft geen van de grootmachten het politieke en economische gewicht of de bereidheid om de internationale agenda te bepalen door de nek uit te steken om de diverse brandhaarden in het Midden-Oosten aan te pakken. Amerika staat aan de vooravond van de presidentsverkiezingen, is na Irak en Afghanistan oorlogsmoe geworden en is simpelweg minder afhankelijk geworden van olie en gas uit het Midden-Oosten.
Europa worstelt met een existentiële crisis na alle drama’s met de euro, de vluchtelingenstroom en de oorlog in de Oekraïne. Rusland is teleurgesteld in de opstelling van het Westen na de val van de Berlijnse Muur en eist haar eigen plek op onder de zon.
Grote afwezigen zijn China en India, de twee grote nieuwe internationale machten die een periode van ongekende economische groei doormaken. Japan is teveel met zichzelf bezig om een rol van betekenis te kunnen spelen.
Na het einde van de Koude Oorlog is de wereld in een fase terechtgekomen waarbij het volstrekt onduidelijk is hoe de nieuwe wereldorde eruit komt te zien en niemand de leiding neemt. Een wedstrijd zonder scheidsrechter kan flink verkeerd aflopen.
Tot het midden van de jaren negentig was de G-7 een belangrijk internationaal overleg. De deelnemende landen stonden voor dezelfde waarden – democratie, rechtsstaat en markteconomie – die de garantie moesten vormen voor verdere welvaart en vrede in de wereld. In 1997 mocht Rusland toetreden met als doel de fragiele democratie van President Jeltsin te steunen en een terugval naar het communisme of nationalisme te voorkomen.
De financiële crisis van 2008 luidde het eind van de G-7 in en de hoop werd nu gevestigd op de G-20 waarbij de opkomende landen zoals China, India, Zuid-Afrika, Turkije en Brazilië mochten aanschuiven. Het bleek ijdele hoop. Met name China en India waren door de financiële crisis veel minder geraakt dan de Westerse landen en wilden de aandacht niet afleiden van hun eigen economische ontwikkeling waarbij honderden miljoenen Chinezen en Indiërs door keihard te werken zich uit de armoede omhoog wisten te trekken. Ondertussen namen de spanningen in de eurozone toe en resulteerde de Arabische lente in een reeks van oorlogen en conflicten. Resultaat: een wereld zonder orde en zonder leider.
De Amerikaanse President Barack Obama kan nog steeds geschiedenis schrijven. Hij zou in zijn laatste jaar het initiatief kunnen nemen voor een internationale vredesconferentie waarbij alle grote landen en belangrijkste spelers in het Midden-Oosten worden uitgenodigd om niet alleen harde beslissingen te nemen over met name de oorlog in Syrië maar ook over de strijd tussen Soennieten en Sjiieten in het algemeen, tussen Iran en Saudi-Arabie, Libië en Irak en het eeuwig sluimerende conflict tussen Israel en Palestina en het Koerden-vraagstuk. Nederland, als EU-voorzitter, zou de rol van gastheer kunnen vervullen.
Het alternatief is verdere escalatie. Iedere historicus weet dat je moet oppassen met historische parallellen trekken maar 2015 leek wel verdacht veel op 1915: Rusland tegenover Turkije, het Midden-Oosten in brand en Amerika op afstand.
Aan Obama om het tij op tijd te keren. Het Vredespaleis in de hofstad is beschikbaar.
