Ruim een maand geleden plaatste ThePostOnline een artikel van Thierry Baudet, zelfverklaard euroscepticus en tegenstander van het EU-associatieverdrag met Oekraïne waar binnenkort een referendum over plaatsvindt. De boodschap was dat de vijftig doden op het Maidanplein in februari 2014 niet zijn doodgeschoten door de handlangers van president Janoekovitsj, maar juist door tegenstanders van de president, die de doden vervolgens in de schoenen van Janoekovitsj probeerden te schuiven. En met succes.
De vraag is hoe Baudet dat kan weten. Hij citeert een paper van een Amerikaans-Oekraïense onderzoeker, genaamd Ivan Katchanovski. Niemand kent deze man en niemand weet of hij neutraal in het conflict staat. Hij deed onderzoek en presenteerde dit op een wetenschappelijke conferentie. In de comments bij het artikel van Baudet staat een even onbekende man wiens positie in het conflict eveneens onduidelijk is. Hij claimt op het Maidanplein te zijn geweest en zegt op basis daarvan dat Baudets beweringen niet kunnen kloppen. Wie te geloven?
Dit kleine voorbeeld doet het ergste vermoeden voor de discussie over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. Niemand kent het land echt, zelfs niet als toerist. Maar iedereen heeft wel een eigen visie op de EU of Rusland en weet dus welke versie van de gebeurtenissen in Oekraïne de juiste moet zijn. Voor sommigen is er bewijs dat Oekraïne niet deugt, voor anderen deugt Rusland niet. Iedereen kan bronnen bij zijn eigen visie zoeken en die zo onderbouwen. Dat die bronnen misschien partijdig of eenzijdig zijn merken we niet eens, want we kennen Oekraïne niet.
Hadden we voor een neutraal beeld van een ver en onbekend land niet het vak van correspondent uitgevonden? Fleur de Weerd woonde vanaf 2012 enkele jaren in Oekraïne en was correspondent voor onder andere Trouw. Haar correspondentschap leverde het zeer leesbare Het land dat maar niet wil lukken op. Een mooi bewijs dat journalistiek nog steeds meerwaarde heeft ten opzichte van her en der bij elkaar gezochte feitjes. Het levert ook precies op waar vrijwel niemand bij het aanstaande referendum op zit te wachten: nuance.
Op De Weerds reis door het immense land maken we kennis met heel veel thema’s die relevant zijn om het land te kunnen beoordelen. Dit brengt zelfs antwoorden op de vraag die bij het referendum voorligt: of je met Oekraïne zou willen samenwerken, al is dat een vraag die De Weerd zelf niet expliciet aan de orde stelt.
De Weerd behandelt vrouwenemancipatie, homorechten, antisemitisme, nationalisme, de politiek, oligarchen, corruptie, het plattelandsleven, de Krim, de nasleep van Tsjernobyl en de relatie met Rusland. Oekraïne was ooit een zeer trouw lid van de Sovjet-Unie en de Sovjets waren in 1991 dan ook met stomheid geslagen dat het land de onafhankelijkheid uitriep. Sindsdien is de relatie met Rusland moeizaam.
De Weerd zet aan het denken over wat het nut van een associatieverdrag zou kunnen zijn. Niet alleen komen Oekraïners zelf aan het woord over het verdrag. Het boek raakt ook aan zaken die voor het verdrag essentieel zijn: mensenrechten, democratie en handel. Qua waardenpatroon staat Oekraïne ver van Nederland af, zoals bij de behandeling van homo’s. Maar ook qua handelsrelaties zet het boek aan het denken: in Oekraïne bestaan heel veel nep-IKEA’s omdat er grote vraag is naar IKEA-meubelen, maar de Zweedse meubelgigant niet bereid is om in dit corrupte land zaken te doen.
De Weerd laat zien dat er in Oekraïne nog wel wat te verbeteren valt. Potentieel zijn er veel negatieve verhalen te vertellen. De EU-intentie om te helpen is mooi, maar zou zo’n verdrag echt verschil kunnen maken? Zouden Oekraïense homo’s er wat van merken? Als je De Weerd leest kun je je dat nauwelijks voorstellen. Zou de corruptie afnemen? De Weerd laat zien dat die zo prominent aanwezig is dat een IKEA-vestiging in Kiev ook na invoering van het verdrag ver weg is. Het verdrag kan de relatie met Rusland ook al niet verbeteren. Die zal altijd moeizaam blijven.
Het idee dat de EU veel voor Oekraïne kan betekenen is mooi, maar lijkt na het lezen van dit boek behoorlijk naïef. Net zo naïef als denken dat door het verdrag de hele wereld vergaat.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Voor zijn verslaggeving is ook jouw financiële steun essentieel.
