Sprankelend, wervelend, muzikaal, grotesk en soms boertig. Van de Russische politieke satire De Revisor heeft Theu Boermans bovenal een prikkelend en ontzettend geestige Nederlandse versie 2016 voor Het Nationale Toneel gemaakt. Een feest om te mogen meemaken.Joris Smit als De Revisor ontbloot wild z’n 34-jarige bovenlijf, en gaat als een Iggy Pop balancerend over de stoelleuningen door het chique premièrepubliek van de Haagse Schouwburg, zingend, schreeuwend, volkomen uitgelaten. Deze climaxmix van musical, tv-show en politiek brallen markeert het einde van het eerste deel van De Revisor. Hoe satirisch en overtrokken ook, de gemaakte emotie zuigt het toneelpubliek in een uitgelaten sfeer de pauze in.
Razend knap hoe regisseur Theu Boermans met deze bewerking van De Revisor zijn publiek uitdaagt. Zo liggen na de pauze de Syrische vluchteling en het tedere, kwetsbare jonge meisje ineens zij-aan-zij voorop het toneel. Je voelt wat iedereen in de zaal daarvan denkt.
Er gebeurt niets, deze gevluchte Osman – in een voortreffelijke rol van Mark Rietman – blijft een knuffelvluchteling. Niet dat Boermans zich laat verleiden tot welke al dan niet politiek correct geachte keuze dan ook, al balanceert hij ermee door een poppenspel met het Kerstverhaal (herberg) in te brengen. Hij heeft tot dan ook de spot gedreven met het verschijnsel vluchteling en vooral de hypocrisie waarmee wij ermee omgaan.
Het is maar een zijlijn in De Revisor. Het oorspronkelijke toneelstuk De Revisor of De Regeringsinspecteur (complete vertaling) bezorgde de bijzondere Oekraïens-Russische schrijver Nicoloj Gogol de verbanning uit zijn land. Vanwege de fijnzinnige manier waarop hij de corruptie en onderliggende hebzucht, ijdelheid en stompzinnigheid aan de kaak stelde.
Het verhaal: het komt burgemeester, notabelen en grootgrondbezitters van een Russisch stadje ter ore dat een regeringscontroleur over het bestuur van komt rapporteren. Ze raken in paniek, want hun diepgaande corruptie zal worden aangepakt. Probleem: deze ‘revisor’ komt in vermomming. Wie is het? Het bestuur denkt dat een man in een lokale herberg de revisor moet zijn. Echter, dit is maar een passant die zich – platzak – de vleierijen en schenkingen laat welgevallen van de stadsoplichters, alsmede de schoonheid van burgmeesters’ dochter. De handelaren van het dorp die slachtoffer van de corruptie zijn, bepleiten de verbanning van de burgemeester bij de neprevisor, die echter vlucht, met z’n bediende in het kielzog. Vervolgens leren de notabelen hoe het echt zit en dat de ware revisor is gearriveerd en hen te grazen zal nemen.
Theu Boermans maakt ervan: B&W en grootwinkelexploitanten van een Limburgs stadje – allen met levensacht Limburg accent – horen van de komst van een hoge ambtenaar die de aanwending van de EU-subsidies komt controleren. De vrome burgemeester annex groothennepkweker en zijn opportunistische wethouders hebben de subsidies voor eigen voordeel gebruikt.
Ze vermoeden dat een passant in een lokaal hotel de controlerend ambtenaar is. Deze geniet van de hem toegemeten rol, blijkt zelf subsidie voor een toneelstuk met vluchtelingen in zijn zak gestoken te hebben, maar heeft één van hen – genoemde Syriër – nog aan zijn zijde. Ondanks dat deze van de valsheid van zijn theatermaker verhaalt, blijven B&W er de revisor in vermomming in zien. Dochter en vrouw van de burgemeester dingen naar de gunsten van de revisor. Die uiteindelijk achter alle corruptie komt door een doorslaande PvdA-wethouder en direct Matthijs (DWDD) belt om het hele verhaal in geuren en kleuren op tv te komen vertellen.
Het vlees is zwak. Geen van de personen in het stuk kan geboden de uitdaging van geboden verleidingen weerstaan, omdat ijdelheid en hebzucht zo veel sterker zijn. Dat is de zwartgallige tragiek van dit verhaal van Gogol. De ethiek, zo die nog ergens zou rondwaren, heeft het nakijken.
De uiteenzetting van de malversaties van de vrome burgemeester (Stefan de Walle) en wethouders van PVV (Dries Vanhegen), PvdA (Antoinette van Heuven – lijkt op Jeltje van Nieuwenhoven vroeger) en CDA (Jaap Spijkers) zijn buitengewoon hilarisch. Maar het meest moest ik lachen om Jappe Claes die droogkomisch de perfecte schlemiel uitbeeldt; als ICT-specialist die het door de burgemeester (zijn zwager) vergeven monopolie op het onderhoud van de glasvezelkabels, computers en onderhoud in het stadje benut voor een alomvattende afluisterpraktijk voor het bestuur.
Deze ‘Jan van Dongen’ onthult uiteindelijk hoe de vork in de steel steekt. Dan zijn de notabelen al gestoken in malle kostuums voor de opvoering van de musical ‘De Ark van Noach’, die als Leitmotiv door het deze Revisor-versie loopt. Een aanleiding om dit toneelstuk ook zingend te eindigen wat deze acteurs – na de nodige zanglessen uiteraard – verrassend goed afgaat. Net als eerder in het absurdistische kerkkoor dat in tijden van de hoogste nood de handen ineenslaat, na een beroep op goddelijke bijstand van de burgervader.
Het eerste halfuur van deze Revisor dacht ik deelgenoot te zijn van een intelligente versie van een John Lanting-klucht, maar gaandeweg scheerde Boerman meer langs de rand van verbeelding van onze onhebbelijkheden. Om er regelmatig even overheen te gaan teneinde de onderbuik te kietelen.
Dat laatste lukte ook uitstekend. Net als het Haagse publiek een paar weken geleden zo moest lachen om de duiding ‘Turk ‘ in Midzomernachtsdroom, schaterde het nu om de schop tegen een schoonmaakster door de burgemeester. En om nog wat uitdagende uitdrukkingen voor en door de vluchteling. Een response die ook Gogol niet onderschatte.
Alles bij elkaar heeft Boerman met zijn voortreffelijke acteurs van Het Nationale Toneel nu al een hoogtepunt in het theater van dit jaar neergezet. De muzikale uitstapjes van de regisseur van Soldaat van Oranje zijn gedurfd en vast niet eenmalig
Is er dan niets te zeuren voor een recensent? Behalve dat het er soms erg dik bovenop ligt (net als de satires van Fellini), dit misschien: het frequente optreden van acteurs vergt behalve van henzelf ook van de toneel- en tv-kijkers het nodige inlevingsvermogen. Maar godzijdank doen ze geen tv-reclame en wie weet bereiken ze de status die ze verdienen met hun fenomenale prestaties. Want wat een genoegen van hun mooie stukken te mogen genieten in dit rijke land.
Gezien: Nationale Toneel, De Revisor, 16 januari 2016, Koninklijke Schouwburg. Tot 31 januari in Den Haag en daarna tournee, voorlopig t/m 5 maart.
