Met de studie Choosing Sharia? geeft de Leidse jurist en politicoloog Machteld Zee helder antwoord op de (retorische) vraag van het beroemde essay Is multiculturalism bad for women? (1999) van filosoof en feminist Susan Moller Okin. Het antwoord, zoals ook Okin concludeerde, is: Ja, multiculturalisme is slecht voor vrouwen. Dit is een algemene uitspraak en in haar dissertatie over shariaraden in het Verenigd Koninkrijk laat Zee zien dat dat inderdaad zo is.
Multiculturalisme is een politieke filosofie die betoogt dat culturele diversiteit goed is en de overheid minderheidsgroepen moet respecteren en faciliteren om hun eigen cultuur uit te oefenen. Filosofen die het multiculturalisme voorstaan zijn onder andere Will Kymlicka, Charles Taylor en Bhikhu Parekh. Zij zijn van mening dat de cultuur van minderheden goed is en dat deze door de dominante cultuur niet alleen moet worden getolereerd, maar ook gerespecteerd. Zij menen dat mensen uit etnische minderheden psychologische schade wordt gedaan indien er kritiek wordt geuit op hun cultuur of religie. Zee laat zien dat deze filosofen vaag en ambigu zijn over hoeveel vrijheid er getolereerd kan en mag worden van etnische minderheden wanneer hun gedrag of praktijken afwijken van de wetten en mores van de dominante, westerse, liberale cultuur. Zo schrijft Charles Taylor over het belang van tot verbondenheid bij de cultuur van jouw afkomst:
One could argue that it is reasonable to suppose that cultures that have provided the horizon of meaning for large numbers of human beings, of diverse characters and temperaments, over a long perdiod of time – that have, in other words, articulated their sense of the good, the holy and the admirable – are almost certain to have something that deserves our admiration and respect, even if it is accompanied by much that we have to abhor and reject. (in Zee, p. 17)
Maar, zo kan Taylor worden gevraagd, wat is het criterium om te bepalen welke delen van de cultuur respectabel zijn en welke delen ‘we have to abhor and reject’?
Taylor schrijft: “Just as all must have equal civil rights, and equal voting rights, regardless of race and culture, so all should enjoy the presumption that their traditional culture has value.” Dit is een curieuze zin. Het eerste deel van de zin ‘all must have equal civil rights, and equal voting rights, regardless of race and culture’ is een uitspraak die liberalen omhelzen. Hier ben ik het dan ook volledig mee eens. Maar in het tweede gedeelte van dezelfde zin (sic!) spreekt Taylor zichzelf tegen: all should enjoy the presumption that their traditional culture has value. Meent hij dat nou echt? Of heeft Taylor nooit een (historisch) antropologisch handboek ingekeken?
Taylor pleit in zijn werk voor beleid om culturele verschillen te accommoderen. Multiculturalisten gaan ervan uit dat iemands identiteit primair wordt bepaald door de etnische afkomst. Multiculturalisme lijkt qua beleid op het Nederlandse beleid van de verzuiling waarbij in de samenleving verschillende zuilen waren, religieuze (protestants, katholiek), socialistisch en liberaal, met elk hun eigen min of meer gesegregeerde samenleving met eigen winkels, scholen, kranten, verenigingen, tijdschriften en radioprogramma’s en politieke partijen. Echter, de verschillen bleven doorgaans binnen de door de overheid en wet gestelde kaders. Bij multiculturalisme is dat juist het probleem: minderheidsculturen vragen om uitzonderingen op de algemene wetten en regels op grond van hun cultuur en/of religie. Zo mogen moslims en joden de penis van hun jongetjes mutileren door circumcisie terwijl alle andere mensen voor soortgelijke mutilatie gestraft zouden worden – en terecht.
Tijdens mijn studie filosofie aan de Universiteit Utrecht liep ik op tegen het dominante multiculturalisme. Zo moest ik Taylor’s The Politics of Recognition bestuderen. Ik heb mijn paper waarin ik kritiek uitte op Taylor van liberaal perspectief meerdere malen moeten herkansen en kreeg uiteindelijk een genade zes. Ik vrees dat de dissertatie van Zee geen schijn van kans had gekregen in Utrecht. Zee legt haarfijn het verschil bloot tussen de twee botsende politiek filosofische scholen van liberalisme en multiculturalisme.
Is er waarde in culturele diversiteit? Natuurlijk als het gaat om moreel neutrale zaken zoals muntthee, Moorse tegels, henneptattoos, muziek en dergelijke dan is dat een verrijking, evenals kookkunst dat kan zijn. Vanuit universeel moreel perspectief dient elke traditie, elk gebruik moreel geëvalueerd te worden. Dit liberale perspectief (dat ik liberaal pluralisme noem) is een ander paradigma dan het multiculturalistische perspectief dat intrinsieke waarde hecht aan specifiek de cultuur van etnische en culturele minderheden, omdat dat volgens de multiculti’s cruciaal is voor het psychologisch welzijn van de mensen binnen deze groep.
Dat is een stelling die door onder andere het werk van Zee onderuit wordt gehaald: voor veel mensen, vrouwen, homo’s, afvalligen, en mensen die gewoon niet mee willen doen (zoals een moslima die met een niet-moslim een relatie heeft), voor al deze mensen wordt hun psychologisch welzijn juist gehinderd door de cultuur. En ja, er is ook kritiek mogelijk op de dominante cultuur. Het punt is, ik herhaal, dat culturen moreel worden geëvalueerd. En dan blijkt, zoals ik zal betogen gesteund door de analyse van Zee dat de islam niet door de morele beugel kan. Exit islam dus. Maar de praktijk is weerbarstiger en maakt slachtoffers.
Zee schrijft: “Cultural diversity is a fact, yes, but it is unclear what the justification is for making it a political goal of moral importance that needs to be furthered.” (p. 24). Een cruciaal verschil tussen liberalen en multiculti’s is dat liberalen uitgaan van het individu en dat multiculti’s uitgaan van de groep, met name minderheidsgroepen en daarmee blind en ongevoelig zijn voor slachtoffers binnen die groep. Onder het mom van progressief zijn en begaandheid met anderen, kiezen de multiculti’s partij voor de onderdrukkers en tolereren zij intolerantie. Zee bepleit de noodzaak tot morele evaluatie van cultuur:
But we must not forget that some people also want to kill their daughter for having a non-Muslim boyfriend or value their membership of the Klu Klux Klan. That individuals want to value, or find something important for their identity is not sufficient when answering the question of whether something deserves respect, recognition or toleration. (p. 29)
Een probleem voor multiculti’s is het probleem van de minderheden binnen minderheden. Als er binnen een cultuur een minderheid is die zich beklaagt over de cultuur, zoals de minderheid van (uitgesproken) homoseksuelen in islamitische kringen in west Europa. Op basis waarvan kunnen de multiculti’s dan een moreel oordeel vellen over wie gelijk heeft? Opvallend is dat in het publieke domein vaak gekozen wordt (of meer aandacht besteedt wordt) aan de meerderheid of dominante cultuur binnen de minderheid. Zee laat zien dat dit het geval is met shariaraden: veel vrouwen ondervinden grote hinder van de sharia en de shariaraden maar de multiculti’s vinden het prachtig. Onder het mom van tolerantie tolereren en celebreren zij intolerantie en beschuldigen zij vaak critici van islamofobie of racisme. Dat is wat doorgaans verstaan wordt onder politieke correctheid.
Zee legt uit dat multiculturalisme een vorm van de naturalistische drogreden is: op basis van het feit dat er culturele diversiteit is, wordt geconcludeerd dat culturele diversiteit goed is. En dat is een drogreden.
We should instead acknowledge that thight knit communities excert pressure on individuals not to integrate within the dominant culture. One can think of gossip, social control, ostracising, or violence, not excluding murder. As a consequence, being a member of an ethnic or religious minority is not beneficial to the freedom of choosing life options, but a restriction. (p. 47)
Waar multiculturalistische filosofen zich doorgaans niet verdiepen in de ideeën en ideologieën van de minderheidsculturen waarvan zij menen dat die grosso mode een positieve bijdrage leveren aan het psychologische welzijn van haar leden, doet Machteld Zee dat wel. Zee onderzoekt de ideologie van de politieke islam. Zee kiest niet een theologisch maar een politieke filosofisch perspectief. Zij kijkt wat hedendaagse moslims in het westen betogen over de islam en welke moslimideologen zij aanhangen. Om vast de kritiek voor te zijn: niet alle moslims zullen alle opvattingen van de moslimfundamentalisten delen, maar er zijn moslims in het westen die deze ideeën aanhangen en deze moslims hebben een grote stem in de moslimgemeenschap in het westen.
Zee zegt uitdrukkelijk: niet alle moslims zijn fundamentalist, maar enquêtes onder moslims in het westen laten helaas wel zien dat een groot deel het wel is. 45 procent van de Europese moslims meent dat de sharia prevaleert (of zou moeten prevaleren) boven seculiere, democratische wetten. Uit een enquête in 2013 blijkt dat ongeveer de helft van de Europese moslims meent dat er slechts één interpretatie van de Koran is. Zee vraagt zich af waarom er zo weinig aandacht besteed wordt aan de ideologie van het islamisme die de onderdrukking van vrouwen, homoseksuelen, joden, christenen, atheïsten, ongelovigen en niet-fundamentalistische moslims onderdrukt. Waarom maakt (bijna) niemand zich druk om deze onderdrukkende ideologie? Het is opvallend dat kritiek op de islam vaak wordt weggezet als islam-bashing. Dat is vreemd want kritiek op mensenrechten, op atheïsme, op veganisme, of het christendom wordt allemaal niet –bashing genoemd. De reden is, dat zal duidelijk zijn, dat moslims uitzonderlijk lange tenen hebben en een zeer kort lontje.
Hier een greep die Zee doet uit de honderden dingen die volgens de islam verboden (haram) zijn: afgoderij, hebzucht, sarcasme jegens de armen vanwege hun armoede, verlangen naar het leven in deze wereld (meer dan naar dat erna), eten of drinken uit een gouden of zilveren schaal, seks met een vrouw gedurende haar menstruatie, tattoos, mannen die vrouwen nadoen en omgekeerd, vrouwen die een graf bezoeken, niet genoeg water geven aan iemand die dorst heeft, gluren naar een vrouw die niet behoort tot jouw directe familie, een vrouw aanraken of alleen met haar zijn, sodomie, een moslim vervloeken, zelfmoord, diefstal, alcohol, anderen wijzen op de zwakke punten van moslims, geen berouw tonen voor een misstap. (p. 56)
Purdah is de islamitische doctrine van het scheiden van mannen en vrouwen. In Saoedi-Arabië is dat ver doorgevoerd, zozeer dat vrouwen gevangenen zijn in hun eigen huis. In Nederland was er enkele jaren terug commotie over de suggestie dat woningen in Nederland zouden worden gebouwd die zouden voorzien in de ‘behoefte’ aan purdah. De inrichting van een zogenoemde halalwoning zou dan zo zijn dat mannelijke bezoekers het huis konden betreden zonder dat ze de vrouwen in deze huizen tegen komen.
In Saoedi-Arabië zijn vrouwen letterlijk gevangenen. Ze mogen niet naar buiten zonder mannelijke chaperonne en ze mogen het land niet verlaten zonder toestemming. Op het vliegveld wordt dit gecheckt. Zelfs voor medische behandeling is er voor vrouwen toestemming hun man/vader/broer/zoon nodig. Zee citeert wat er in officiële schoolboeken staat over homoseksualiteit:
Homosexuality is one of the most disgusting sins and greatest crimes. […] It is a vile perversion that goes against sound nature, and is one of the most corrupting and hideous sins […] The punishment for homosexuality is death. Both the active and passive participants are killed whether or not they previously had sexual intercourse in the context of legal marriage. […] Some of the companions of the Prophet stated that [the perpetrator] is to be burned with fire. It has also been said that he should be stoned, or thrown of a high place.’ (Zee, p. 70)
En dan te bedenken dat Nederland normale diplomatieke betrekkingen met Saoedi-Arabië onderhoudt. Toen in 2015 koning Abdullah overleed op 90-jarige leeftijd, reisden koning Willem-Alexander en minister Koenders van buitenlandse zaken af om hun deelneming te betuigen. PVV leider Geert Wilders reageerde op Twitter met: “Waanzin. Eer aan een overleden dictator van een barbaars land?” Ook postte hij er afbeeldingen bij van twee publieke executies.
De positie van de arbeidsmigranten is nog slechter dan die van Saoedi-Arabische vrouwen. Als er moderne slavernij is, dan is het deze groep die voornamelijk uit Oost Azië afkomstig is. Zij zijn in Saoedi-Arabië helemaal rechteloos. In een rapport in 2012 stond dat duizenden arbeidsmigranten die als huishoudelijk personeel werkzaam waren gedwongen werden 15 tot 20 uur per dag te werken, 7 dagen per week en zonder salaris.
De moslimideologie zoals Zee die uiteenzet is ronduit gruwelijk: we hebben het hier over een totalitaire gewelddadige onderdrukkende theocratie. Zee maakt nadrukkelijk onderscheid tussen islam en islamisme. Islamisme is de politieke ideologie van de fundamentalistische islam. Zee schrijft: ‘The idea that women are inferior, and subordinate to men, and second class citizens is characteristic of Islamic fundamentalism’. Dat is dus islamisme, maar, zo vraag ik me af, geldt in (de normale? gewone?) islam dan niet dat vrouwen minderwaardig zijn aan de man? Heeft de islam een andere koran, een andere Hadith, of nemen gewone, gematigde moslims het niet zo nauw met de Koran en de Hadith, net zoals veel moderne christenen niks moeten hebben van het Oude Testament en een groot deel van het Nieuwe Testament. Ik hoop maar dat het zo is, maar de door Zee aangehaalde rapporten over opvattingen van moslims in het westen over de sharia doen het ergste vermoeden.
Volgens islamitische fundamentalisten zijn vrouwen een constant gevaar voor fitna (zonde). En westerse vrouwen al helemaal: ‘’Uncontrolled’ and uncovered women are taken as the cause of moral decadence and other social problems.’ (p. 76) En daarom moet de samenleving beschermd worden tegen vrouwen. Vanuit de moslimideologie moeten vrouwen als wilde beesten getemd en gekooid worden. De islam is een diep antifeministische ideologie. Als de sharia er eenmaal is, is het een gesloten gevangenis. Onder de sharia is het verboden de sharia te bekritiseren en er is geen vrijheid van meningsuiting. In Saoedi-Arabië is er geen vrijheid van expressie en geen vrijheid van religie. Iedereen moet moslim zijn en op afvalligheid staat de dood. Maleisië is een voorbeeld van een land waar de islam aan invloed toeneemt door de influx van geld en opvattingen uit Saoedi-Arabië. Vanuit Saoedi-Arabië gaat een nefaste indoctrinatie beweging uit.
De Islamitische notie van double speak maakt communicatie er niet makkelijker op. De islam heeft een sterke in-group versus out-group moraal. Morele regels en consideratie gelden alleen voor de in-group. Dus, moslims zullen tegenover machthebbers bij hoog en bij laag beweren dat de islam ‘een religie van vrede en tolerantie’ is. De islam speelt zich af in een ander moreel paradigma maar dat willen velen niet zien. Double speak maakt dat moeilijk. Wie welwillend is kijkt naar de mooie politiek correcte uitspraken over de islam. Wie realistischer is kijkt naar wat er nog meer is gezegd en geschreven en, en dat is nog veel belangrijker, wat er in de praktijk gebeurt. Als bijvoorbeeld christenen zeggen geïnspireerd te zijn door hun geloof, maar ze zijn voor het homohuwelijk en abortus, prima. Maar dat is met het overgrote deel van de moslims niet zo; die zijn niet voor abortus en niet voor het homohuwelijk.
In het Verenigd Koninkrijk zijn er sharia‘rechtbanken’. Het betreft vooral zaken van vrouwen die ten einde raad zijn om van hun religieus huwelijk af komen. Voor de moslimgemeenschap telt alleen het religieuze huwelijk. Ook al is de vrouw voor de wet gescheiden, maar niet volgens de islam, dan mag haar (ex)man volgens de islam haar nog steeds (seksueel) opeisen. De sociale druk is zo groot dat de vrouwen in wanhoop zich wenden tot sharia councils. De vrouwen moeten veel geld betalen en krijgen slechts met moeite en onder strikte voorwaarden een religieuze scheiding. Het gaat uiterst moeilijk of niet als de man geen toestemming geeft, ook niet in het geval van huiselijk geweld. Als de echtgenoot uit beeld is, dan is het soms mogelijk om te scheiden. De moslima’s trekken altijd aan het kortste eind. Met rechtvaardigheid hebben deze raden niets te maken.
Toch worden de shariaraden niet alleen gedoogd, maar vooraanstaande intellectuelen spreken zich er positief over uit, zoals de anglicaanse aartsbisschop Rowan Williams. Het tolereren van de shariaraden (of ‘rechtbanken’) betekent het tolereren van intolerantie: de sharia staat haaks op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de liberale democratie. In 2007 is er een Britse documentaire, Undercover Mosque, gemaakt en uitgezonden op de BBC, waarin te zien is dat imams intolerante, misogyne en opruiende uitspraken doen. Net als Zee laat zien dat dat het geval is met de voormannen van islam in Groot Brittannië. Zo wordt betoogt dat er geen verkrachting binnen het huwelijk kan zijn. Shaykh Suhaib Hasan, een van de oprichters van de shariaraad, betoogt dat als de sharia in Groot Brittannië zou worden ingevoerd alle problemen zijn opgelost – en vanuit sharia oogpunt is dat ook zo:
If sharia law is implemented, then you can turn this country into a haven of peace, once a thief’s hand is cut off nobody is going to steal. Once, just only once, if an adulterer is stoned nobody is going to commit this crime at all. If they accept it, it is for their good and if they don’t accept it they’ll need more and more prisons. (in Zee, p. 115)
En een ander beveelt vrouwenbesnijdenis aan en verbiedt moslims om deel te nemen aan christelijke feesten, vóór het uithuwelijken van jonge meisjes en dat homoseksualiteit een misdaad tegen de menselijkheid is.
Zee:
Voor een vrouw is het niet zo gemakkelijk [om te scheiden]. Die moet haar man vragen uit het huwelijk vrijgelaten te worden. Je kunt het vergelijken met de slavernijwetten van vroeger, hoe meesters hun slaven de vrijheid gaven. Als de man niet wil meewerken aan een scheiding, moeten vrouwen een lange en dure procedure doorlopen bij een shariarechtbank. Voor de islam telt een burgerlijke scheiding niet: een gewone lekenrechter kan een heilige verbintenis door Allah niet ongedaan maken. Zolang er dus geen religieuze scheiding is, blijven die vrouwen in de ogen van de moslimgemeenschap gehuwd, met alle gevolgen van dien. Je bent seksueel opeisbaar omdat het huwelijk nog geldig is – en verkrachting binnen het huwelijk bestaat niet. Je kunt geen nieuwe relatie aangaan, want dan pleeg je overspel, en onder sharia is dat letterlijk levensgevaarlijk voor een vrouw.
‘Huwelijkse gevangenschap’ wordt dat genoemd. Shirin Musa heeft de organisatie Femmes for Freedom opgericht om vrouwen te helpen bevrijden uit hun huwelijkse gevangenschap. Het gaat erom de seculiere wetgever van dit probleem bewust te maken. Zee is het met Musa eens dat mannen op straffe van een dwangsom moeten meewerken aan een religieuze echtscheiding. Dit is een veel betere en rechtvaardige manier dan de shariaraden.
De conclusie die Zee aan het slot trekt is dat zij pleit voor de noodzaak van één rechtssysteem voor iedereen, juist in een multiculturele samenleving. Wat zij er niet expliciet bij vermeldt, maar wat wel blijkt uit de rest van haar betoog, dat dat rechtssysteem gebaseerd moet zijn op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en respect voor individuele vrijheid. Immers, ook in Saoedi-Arabië is er een rechtssysteem die geldt voor iedereen.
De Iraanse mensenrechtenactiviste Maryam Namazie is woordvoerder van de One Law for All Campaign Against Sharia Law in Britain en de Council of Ex-Muslims of Britain. De One law for all is een campagne tegen shariaraden en is seculier, universeel, liberaal en in lijn met de UVRM, en staat daarmee haaks op zowel de islam als de het multiculturalisme: “We call on the UK government to recognise that Sharia and all religious laws are arbitrary and discriminatory against women and children in particular. Citizenship and human rights are non-negotiable.” De campagne pleit dan ook voor afschaffing van de shariaraden.
Met de shariaraden in Engeland heeft de multiculturele ideologie het paard van Mekka binnengebracht. Onder het mom van tolerantie blijkt er een stroom van intolerantie, haat en misogynie de liberale democratie te zijn binnengeslopen. En nog willen velen het niet zien. Liever blijven ze geloven in een sprookje. Maar daar schieten de slachtoffers niets mee op.
