Ik heb een kek hoedje opgedaan, een gebreide spencer aangetrokken, peterselie in mijn oren gestopt en mijn handen plakken van het zweet. I’m going in! Want, lieve mensen, er bestaan mensen die zich uitgeven voor ‘senior consultant mediawijsheid’ en daarom totalitaire praat uitslaan. Zij vinden feiten de vijand. Het enige wat volstaat zijn immers ‘complexe analyses’; zij veroordelen niet de terreur maar de media die daarover informatie proberen te verschaffen. Ok, draagzak om, citatenboekje mee, laatste uitrustingscheck – komt die closeread.
“Geen burger van Brussel, maar een burger van de wereld”
Cliché nummer één. Of dommigheid nummer één. Je kunt in juridische zin geen wereldburger zijn. Je bent of burger van een staat, of stateloos. Maar goed, dat is voor de betere kosmopoliet natuurlijk een kleinigheidje. U weet trouwens nu al waar dit stuk naartoe gaat. De auteur, Daniel Lechner, wil zich niet associëren met een stad die onder terreur gebukt gaat. Dat is een nare plek. De rest van de wereld, dát is zijn plek, met die mensen wil hij zich wel verbinden. Overigens staat er in de kop ook een logische fout, want nu suggereert de man dat Brussel geen plek op de wereld is. Maar zo’n feest is het voor Daniel Lechner helaas niet; elke elfentuin heeft zijn rafelranden.
“Vrolijk surfend op m’n smartphone werd m’n aandacht ineens weggezogen naar een vette rode balk, waarin de letters BREAKING knipperden. Ik klikte erop en kreeg het nieuws over de aanslagen in Brussel te lezen.”
Elfentuin-alert, realiteit klopt weer op de deur. Alle ballen verzamelen en snel lauwe poep schrijven.
“Natuurlijk gingen m’n gedachten onmiddellijk uit naar de slachtoffers, getroffenen en nabestaanden. En naar mijn kennissen in Brussel.”
Leugen. We call it. Niemand denkt als eerste aan de complete triptiek van slachtoffers, getroffenen en nabestaanden. Dit noemen we indekken.
“Ik ben zelf de laatste jaren geregeld in Brussel geweest. Vorige maand was ik er nog op bezoek bij onze Vlaamse collega’s van Mediawijs.be en twee weken geleden nam ik er deel aan de Media & Learning conferentie. Ik kan zeggen dat ik een warme band met de stad heb. Mijn vriendin heeft recentelijk een half jaar gewerkt bij De Standaard. Mailtjes en tweets vanuit en naar Brussel komen en gaan bij ons.”
Ouwe globetrotter, heb je toch mooi even reclame gemaakt en een certificaat van kosmopolitisme in je stukje gerommeld. Mooi werk.
“Maar tot echte gevoelens van compassie kwam ik niet. Ze werden geblokkeerd door weerzin tegen het mediacircus dat ongetwijfeld los zou barsten. En het barstte los.”
Zoals we al zeiden, aan die slachtoffers werd niet oprecht gedacht. Echte emotie kwam er niet aan te pas. Erger dan de doden en de gewonden zijn de media die over slachtoffers berichten. Dit is de samenvatting van regressief links. Dit is ook een samenvatting van wat we narcistische immoraliteit noemen. En van luie clichés, want dit hebben we niet al een miljard keer gehoord bij elke NPO-omroep ooit.
“‘Live: ravage op Zaventem’
Allereerst in de massamedia. Een televisie heb ik sinds kort niet meer, (op advies van kunstenaar Dadara), dus ik checkte als eerste de radio. Jawel: NPO1 had de reguliere uitzendingen gecanceld en volgde het nieuws ‘van alle kanten’. Daarna naar Nu.nl en Teletekst. Ook daar alleen nog maar aandacht voor de aanslagen. Daarna enkele kranten gecheckt. Ook op de sites van Volkskrant, NRC en Trouw blies Brussel je in het gezicht.”
Wist u, beste lezer, dat de helft van mijn vrienden- en kennissenkring gepromoveerd is en dat bijna iedereen die ik dagelijks spreek letters voor of achter hun naam hebben staan? Van hen krijg ik vaak goede en diepzinnige adviezen, vooral als dat te maken heeft met het afkappen van het volksche. Dat zeggen al mijn artistieke vrienden overigens al jaren, maar ja, avantgarde hè? Ik ook met m’n domme conservatieve volharding, ik begreep ze gewoon niet.
“Je kunt zeggen: het is de taak van de media een belangrijke gebeurtenis als deze te coveren. Dus: goed journalistiek werk. Ik kijk er anders tegenaan.”
Het is niet de taak van de media om zo goed en zo kwaad als dat gaat feiten te brengen?
“Allereerst is er de hijgerigheid van de verslaggeving. De medialogica om sneller, pakkender en aangrijpender nieuws te brengen, om je als kijker of lezer het gevoel te geven alsof je er zelf bij bent geweest, pakt juist averechts uit.”
Clichés zouden pijnlijk moeten zijn. Oh wacht, dat zijn ze ook, voor de lezer. Ze zijn in dit soort stukken niets meer dan het herkauwen van dingen die je ooit al eens hebt gehoord, niet zelf kon bedenken, maar die wel goed voelen en bovenal intellectueel klinken. Als je peers bestaan uit het slag mensen dat kritisch nadenken al een vorm van onderdrukking vindt, is er nooit iemand die je daarop aanspreekt. En verdomd, op een dag word je wakker en heb je een propagandafunctie toebedeeld gekregen. Vrij naar dominee Gremdaat: ‘intellectueel failliet, kent u die uitdrukking?’.
“De Franse filosoof Jean Baudrillard nam dit al waar rond de Golfoorlog. We werden toen zo overstelpt met kekke nachtkijker beelden en embedded reports, dat een schrikwekkend fenomeen als oorlog gereduceerd werd tot een videogame, een gevoelloos spel voor de kijker.”
Een filosoof! Dingdingding! En niet zomaar een filosoof, maar een poststructuralist met een lekker marxistische inslag. Meneer Baudrillard en zijn geloofsgenoten voelen meer verwantschap met hen die tegen het vrije Westen vechten dan de mensen die er leven. Wie sommigen van hen leest, vraagt zich af waarom we de term ‘haatprediker’ reserveren voor religieuzen. Maar wel Heel Goed dat Daniel Lechner dit werk gelezen heeft en er niet terzakedoend mee kan schermen.
“Hetzelfde zag je bij de aanslagen op Charlie Hebdo en Bataclan en nu bij die in Brussel: we worden bedolven door breaking news dat nog het meeste weg heeft van een verwerpelijk soort ramptoerisme.”
We worden niet bedolven onder terrorisme, nee, we worden bedolven onder breaking news. Wie dat nieuws verslaat of volgt, is een ramptoerist. Tja, ik herhaal het maar even, want het staat er echt.
“Opeens wordt er geschakeld naar een opgewonden reporter, die met nog natrillende stem vertelt: “De mensen vluchten weg. Ik hoor nog een knal. Er gaan geruchten van een vierde dader. Er zouden zestien, misschien wel zeventien doden zijn gevallen.
Het is treurig, het inzoomen op de hoeveelheid slachtoffers. Natuurlijk maakt het uit of er één dode is gevallen of dat twee hele wolkenkrabbers zijn weggevaagd. Bij de laatste zijn veel meer mensen getroffen en is het leed dus kwantitatief groter. Maar maakt het nu echt uit of er zestien, twaalf, of negentien doden zijn gevallen in de metro? In alle gevallen gaat het om mensen, die vanaf vandaag gemist zullen worden door hun geliefden. Menselijk leed gebruiken als headlines dehumaniseert de slachtoffers juist en ondermijnt de ontwikkeling van echte empathie en betrokkenheid.”
“Maar maakt het nu echt uit of er zestien, twaalf of negentien doden zijn gevallen in de metro?”Dat. Staat. Er. Echt. Wat er vervolgens ook staat, is iets over ‘echte empathie’ en ‘betrokkenheid’. De man die het geen donder uitmaakt hoeveel slachtoffers er vallen – dat stoort Daniel Lechner immers tijdens het vrolijke surfen op zijn telefoon – neemt anderen wel de maat over hun medemenselijkheid. Is het woord ‘narcist’ al vaak genoeg gevallen? Bovendien, betrokkenheid en empathie, is dat de enige toegestane reactie: vertwijfeling, angst, woede, verdriet, de emoties die zo rauw op het scherm komen, moeten we die maar even laten liggen?
“Hunt ‘m down and smoke ‘m out of their caves
Met de allesoverheersende zucht naar nieuwe feiten gaat een gebrek aan diepgang gepaard. De recente aanslagen in West-Europa maken onderdeel uit van een hoogst complexe sociopolitieke situatie, zowel in Europa als in het Midden-Oosten. Het extremisme wordt zowel hier als daar mede gevoed door ons onvermogen de problemen goed op te lossen. Analyses moeten dus sowieso altijd complex zijn. Maar in de consternatie van een aanslag vergeet het journaille deze complexiteit alras, en verworden nieuwsuitzendingen tot klankkasten van nationalisme, etnocentrisme en militarisme.”
Dit klinkt heel diepzinnig, maar dat het is het niet. Het is wel tekenend voor de geestelijke armoede van Daniel Lechner. De zucht naar feiten is volgens hem verkeerd. Beter verzinnen we in luchtige hoogte en in gegoede buurten ‘complexe analyses’ om de werkelijkheid buiten de deur te houden. Tenzij we nadenken over zaken als het synthetisch a priori, vinden wij feiten wél belangrijk. Want zonder feiten geen analyse van zoiets als terreur. Behalve de feitenvrije analyse, natuurlijk. Die is geoorloofd, want anders [hier een verzameling –ismen die Daniel Lechner kennelijk erger vindt dan het melden van terreurdoden].
“NPO1 is een station dat met regelmaat capabele deskundigen aan het woord laat over zaken als radicalisering, inclusie, minderhedenbeleid, tolerantie, religie en de vluchtelingenstroom. Zij voegen daadwerkelijk iets toe aan je kennis over deze onderwerpen. Maar dan is er een bom en boem: NPO1 komt met een generaal-majoor b.d. op de proppen, die, zoals een militair betaamt, geen enkele nuance kent en volledig losgaat in termen van wij en zij: “Zijn we nu in oorlog? Zijn we nu in oorlog?” vraagt de reporter, hopend op een oorlogsverklaringsscoop. “Nee, we zijn niet in oorlog. Maar we moeten op alle fronten een keiharde strijd voeren tegen onze nieuwe opponenten. Tot ze tot de laatste man verslagen zijn.” We’re gonna hunt them down and smoke ‘m out of their caves…”
Ja, slikt u de clichékots maar even door. Neus dicht en doorbijten. Volgens Daniel Lechner zijn deskundigen alleen capabel als ze zeggen wat hij vindt. Een militair (mensen die u beschermen terwijl u ligt te slapen of mediawijsheid doceert) is natuurlijk niet capabel, want hij zegt allemaal dingen waar Daniel Lechner het niet mee eens is. Daniel Lechner vindt militair ingrijpen tegen terreur verkeerd, maar hij is niet te min om even over soldaten heen te pissen. Dat heeft trouwens niets met wij-zij-denken te maken.
“#jesuismaidiguri
Maar de massamedia zijn niet de enige die er een mediacircus van maken. We doen er zelf hard aan mee. Na Charlie Hebdo en Bataclan werden duizenden Facebookprofielen rood-wit-blauw. Het is nu wachten op de zwart-geel-rood gekleurde profielfoto’s en achtergrondbanners op Facebook. Op Twitter ging vorig jaar #JeSuisCharlie viraal. Plots bleek eenieder verbonden met satirische tijdschriften en Amerikaanse punkrockbands. Vandaag duurde het niet lang of het publiek had de hashtag #JeSuisBruxelles geadopteerd. Een prachtige blijk van medeleven en compassie natuurlijk. Maar toen ik vorige week, na de aanslag op een moskee in Maidiguri, waarbij 24 onschuldige gelovigen omkwamen, de volgende foto postte, kreeg ik niet één retweet…”
*Klok* Ik dacht toch net gelezen te hebben dat het aantal doden totaal niet uitmaakte? Nu hebben we er ineens 24. Verder is dit een retorische truc die logisch is als je zo’n kosmopolitische rakker als Daniel Lechner bent. Want voor Daniel Lechner werkt de wereld als volgt: wie zich (toegegeven, op gratuite wijze) solidair betoont met bijvoorbeeld Frankrijk na Bataclan, geeft te weinig om de rest van de wereld. Om een aanslag in Nigeria bijvoorbeeld.
Daniel Lechner zegt tegen iedereen die zijn profielfoto tot driekleur tooide maar geen aandacht besteedde aan deze aanslag in Nigeria, dat zij hypocriet zijn. Daniel Lechner zelf deugt natuurlijk wel.
Wat hij niet begrijpt, is dat mensen gebonden zijn, niet iedereen is kosmopoliet. Het gros van de mensen geeft inderdaad heel weinig om een aanslag in Nigeria, want zij voelen zich niet verbonden met Nigeria en de Nigerianen. Zij voelen zich veel meer verbonden met Frankrijk en de Fransen, niet alleen vanwege geografie, maar ook omdat Frankrijk in hun ogen tot een vergelijkbare cultuur behoort. Zo voelen wij ook mee met Amerikanen, maar weer veel minder met Chinezen. Zie het zo: een dode in de familie doet meer pijn dan een het overlijden van de stadsgenoot die je in het voorbijgaan altijd groette. Ik weet wel wat Daniel Lechner impliceert; hij bemerkt een hypocriet racisme. Dat dat niet waar is en dat 99% van de mensen de term ‘Maidiguri’ überhaupt moest Googlen, doet er niet toe. Daniel Lechner is in ieder geval ostentatief geen racist.
“Eén van de zeventig aanslagen
Op www.globalincidentmap.com staan alle terroristische aanslagen die er vandaag gepleegd zijn. Brussel is het dichtstbij – maar het is maar één van de zeventig aanslagen vandaag… Als je maximaal inzoomt op het leed dat een aanslag hier berokkent en het leed dat een aanslag daar berokkent marginaliseert, dan vergroot je de kloof tussen wij en zij. ‘Wij’ voelen ons dan geraakt door ‘hun’. We moeten, zoals de Amerikaanse filosoof Richard Rorty het noemt, de ‘reference of us’ zo groot mogelijk zien te maken. Dat doe je niet door je hart alleen te verpanden aan mensen die geografisch gezien nabij wonen en ook veel friet eten.
Socrates zei ooit: “Ik ben geen burger van Athene, noch van Griekenland, maar een burger van de wereld.” Ik hou van Brussel, maar vandaag ben ik een burger van de wereld.”
We slaan de zoveelste berg overjarige clichés even over (zien wel het vermoeden van impliciet racisme bevestigd) en komen direct bij Rorty en Socrates, allejezus, wat een geletterdheid.
Eerst Rorty: in zijn artikel ‘Solidarity or objectivity’ heeft Rorty het over ‘reference of “us”’. Rorty gebruikt dat in een discussie over objectiviteit en intersubjectiviteit. In de eerste plaats ruilt Rorty in dit artikel waarheid in voor de mening van de meerderheid en noemt hij dat ‘pragmatisme’. In de tweede plaats bespreekt Rorty een epistemologische attitude, niet het internationale socialisme. Het citeren van Rorty is hier niet to the point, maar name-dropping ijdel vinden is natuurlijk ook maar een construct dat teruggaat op wij-zij-denken.
Dan Socrates: moet ook altijd even genoemd worden, als de eromenos die hij is geworden voor deugende mensen die zich verlekkeren aan zijn eeuwig jonge gedachten. Socrates had niet altijd gelijk en drukte zich soms onprecies uit, maar daar kunnen we hem nu niet van betichten. Het wordt Socrates namelijk in de schoenen geschoven door Plutarchus. In geen van Plato’s werken (die Socrates’ woorden zei op te schrijven), is dit terug te vinden. Wel is Socrates uitgebreid aan het woord in de Crito over de wetten die we moeten gehoorzamen en over het vaderland waartegen we ons nooit mogen keren. Maar ja, citeren moet natuurlijk wel leuk blijven, anders is het niet inclusief genoeg.
U kunt zich afvragen waarom ik dit soort closereads doe. Ik zal het antwoord citeren: “never be a spectator of unfairness or stupidity. The grave will supply plenty of time for silence”. Zoals Christopher Hitchens al zei.
