Toeval is het natuurlijk niet: zo vlak voor het Nederlandse referendum de verschijning van de roman ‘De Luchthaven’, een hartverscheurend verhaal over de slag om een vliegveld in Oost-Oekraïne. Auteur Sergej Lojko is van Russisch/Amerikaanse origine en werkt al decennia voor de Los Angeles Times. In de VS kreeg hij in 2014 een ‘Editorial Award’ voor de ‘Beste reportages van 2014’. Toch bevredigden al zijn journalistieke berichten van het front ‘voor de droge, politiek-correcte, westerse media’ hem niet. Vandaar deze vuistdikke roman. Een interview.
Waarom zou een Nederlandse lezer uw boek ‘De Luchthaven’ moeten lezen?
“In de eerste plaats is het een klassieke roman over liefde en oorlog. Over kameraadschap, verraad, opoffering, devotie en loyaliteit. Het overgrote deel is gebaseerd op wat ik als journalist heb waargenomen. Samengevat: het liefdesverhaal in de roman is fictief, maar het oorlogsverhaal is de waarheid. Je komt alles te weten over de verschillende stadia van de Russische invasie in Oekraïne en de verschillende slagen die geleverd zijn. Donetsk Airport speelt een belangrijke rol in de roman: van minuut tot minuut beschrijf ik wat er gebeurde in de laatste vijf dagen van deze tragische en heroïsche veldslag. Destijds, in 2014, was ik de enige buitenlandse verslaggever die aanwezig was in de aankomst- en vertrekhal van het vliegveld. Mijn minutieuze verslag in ‘De Luchthaven’ is tot dusver het enige ooggetuigenverslag van die strijd. Waarom dit voor Nederlandse lezers interessant is? Mijns inziens omdat weinig mensen in Europa, en dus ook in Nederland, het vier jaar geleden voor mogelijk hielden dat Rusland Oekraïne binnen zou vallen en De Krim zou annexeren. Zoals de meeste Europeanen nu ook denken dat er weinig of geen kans is op een oorlog met Rusland. Met mijn roman hoop ik in Europa het bewustzijn te stimuleren over de gevaren die vanuit oostelijke richting komen.”
Bevat ‘De Luchthaven’ meer ‘waarheid’ over Oekraïne dan de main stream media?
“Dat durf ik niet te zeggen. Wat ik wél weet is dat veel mensen in Europa en elders in de wereld geen helder beeld hebben van wat er gaande is in Oekraïne. Het lijkt erop dat de main stream media ervoor terugschrikken om met een beschuldigende vinger naar Rusland te wijzen. Volgens mij is de situatie vergelijkbaar met de dertiger jaren in de vorige eeuw, toen westerse leiders Adolf Hitler niet té hard wilden aanpakken, waarop een verwoestende oorlog Europa in het verderf stortte. De westerse sancties zitten Rusland wel dwars, maar niet genoeg. Als het zo door blijft gaan als nu, word je op een ochtend wakker en rollen er Russische tanks door de Baltische staten of Polen. Oekraïne vecht momenteel niet alleen voor haar eigen onafhankelijkheid, maar ook voor de vrijheid van de rest van Europa.”
Wat voor soort oorlog woedt er in Oost-Oekraïne, in vergelijking met andere oorlogen waar u als journalist verslag van hebt gedaan?
“Ik heb veel oorlogen gezien – ben op 25 oorlogtrips geweest in de afgelopen 24 jaar – en steeds kon ik wel redenen ontdekken waarom die oorlogen uitbraken: politieke, etnische of religieuze redenen. In het geval van Oekraïne heb ik die redenen niet kunnen ontdekken, ondanks de claim van Rusland dat het om een burgeroorlog gaat. Deze oorlog is van voren naar achteren bedacht door het Kremlin en wordt ondersteund door de Russische staatsmedia, die een haatinstrument zijn in de handen van president Poetin. In mijn ogen is hij een kluchtige reïncarnatie van Stalin en Hitler, die rare sprongen kan maken. En elke dag onvoorspelbaarder wordt.”
Is het autobiografische aspect belangrijk in de roman? Of moeten we het juist negeren omdat het afleidt van de politieke zeggingskracht?
“Nee, het autobiografische element is heel belangrijk. Juist omdat ik langere tijd op verschillende plaatsen in Oekraïne ben geweest, talloze mensen heb gesproken en leren kennen, ben ik in staat geweest om de persoonlijke tragedie van de hoofdfiguur en de mensen om hem heen samen te binden tot één verhaal. En kon ik zodoende de Oekraïense tragedie zowel op persoonlijk als op abstract politiek niveau schetsen.”
Kunt u een oorlogsroman noemen die u heeft geïnspireerd bij het schrijven van ‘De Luchthaven’? Of moeten we dit boek zien als een volstrekt uniek ‘ding’?
“‘For whom the bell tolls’ van Ernest Hemingway is wel een inspiratiebron geweest, net als de oorlogsromans van Erich Maria Remarque en ‘In de loopgraven van Stalingrad’ van Viktor Nekrasov.”
Waarom heeft u gekozen voor het toch wat ouderwetse medium van de roman om uw ervaringen in Oekraïne te delen?
“In de hoedanigheid van journalist en fotograaf heb ik alles wat ik in Oekraïne kon vastleggen vastgelegd. Maar het voelde als een leegte dat ik mijzelf niet had uitgesproken over het conflict in dat droge, politiek-correcte, westerse mediaklimaat van vandaag. De roman is simpelweg uit me losgebarsten. Het schrijven voelde alsof ik een kind ter wereld bracht.”
Loopt u niet een groot publiek mis door uitgerekend een roman te schrijven, omdat steeds minder mensen de tijd hebben, of nemen, om een dikke pil te lezen?
“Zo kijk ik er niet naar. Mijn roman verschijnt in acht Europese landen. Ik denk dat mijn uitgevers het volstrekt niet met je eens zijn.”
‘De Luchthaven’, Sergej Lojko, Uitgeverij Douane, vertaling Arie van der Ent, 432 pagina,’s, 19,50 euro.
De roman wordt op vrijdag 1 april vanaf 17:00 gepresenteerd in boekhandel Scheltema, Amsterdam. De auteur zal zelf aanwezig zijn bij de presentatie. Het Nodelman Quartett zal voor de muzikale omlijsting zorgen.
