Laat ons eens kijken naar de afgelopen dagen. Vrijdagavond was er voetbal, maar dat weerhield de Amsterdamse SP er niet van te debatteren over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. Tweede Kamerlid Harry van Bommel ging bij politiek café ‘Opspraak’ in debat met D66-Europarlementariër Marietje Schaake. Voorstanders van het referendum kunnen deze avond zien als bewijs dat het referendum “erg leeft”. Ondanks de interland waren er zo’n veertig tot vijftig mensen.
De SP is de belangrijkste tegenstander van het associatieverdrag en heeft volgens Harry van Bommel twee ton in de campagne gestoken. Behalve D66 steekt elke partij hier uiterst schril bij af: ze doen zo goed als niks of helemaal niks. De PvdA flyert één hele middag, de VVD laat alleen Tweede Kamerlid Han ten Broeke campagne voeren en het CDA is simpelweg zo stil als het maar kan.
Marietje Schaake kan het publiek bij de SP-avond niet of nauwelijks zien omdat er licht in haar ogen schijnt. Deze opmerking levert meteen de grap op dat ze niet kan zien dat de zaal inmiddels allang leeg is. Deze grap is niet toevallig. De afgelopen week kon iedere politiek geïnteresseerde naar een enorme hoeveelheid Oekraïne-debatten met vaak precies dezelfde politici. Foto’s op Twitter moeten het beeld geven dat het referendum erg leeft. Er zijn immers positieve peilingen over de opkomst.
Maar “leeft het referendum” als honderd VVD’ers in Wassenaar een avond naar Thierry Baudet en Han ten Broeke komen luisteren? Leeft het referendum als vijftig Amsterdammers tijdens een interland naar Harry van Bommel en Marietje Schaake komen? Vijftig mensen op dinsdagavond in een café aan het Plein in Den Haag? Een lezing van Laura Starink bij de Haagse Hogeschool met zestig belangstellenden waarvan hooguit dertig studenten? Zaterdagochtend in Hilversum met hooguit een handjevol geïnteresseerden bij de GeenPeil-bus?
Zaterdag maakte een jongen bij die bus een hele slimme opmerking: “dit referendum lijkt op de waterschapsverkiezingen”. Dat heeft hij goed gezien: het referendum is een moment om als burger je mening te geven en invloed te hebben, maar waar het exact over gaat is en met welk effect is voor de meeste mensen niet duidelijk en die stemmen daarom sowieso niet. Wat resteert zijn veelal hoger opgeleiden met politieke interesse voor wie de gebeurtenis het gesprek van de dag is. En dus ook op Twitter.
Maar hoe ligt het daarbuiten? De vrijwilligers van de in alle haast opgerichte “Referendumreporter” hadden op de Huishoudbeurs veel moeite geïnteresseerden te vinden. Elke groep studenten (HBO/WO) die ik naar het referendum vraag weten niet dat het er een referendum is of waar het over gaat. GeenPeil vindt dat ze met drieduizend vrijwilligers heel veel mensen betrekt. Maar in vergelijking hebben politieke partijen – waarvan iedereen altijd roept dat niemand er meer lid van is – vele malen meer leden.
Het zijn allemaal vege tekenen van een totaal gebrek aan betrokkenheid. In Hilversum vertelde een vrijwilligster bij de GeenPeil-bus dat ze wil dat er in Nederland “een referendumcultuur ontstaat zoals in Zwitserland.” Tegen Nu.nl zinspeelt initiatiefnemer Bart Nijman eveneens op meer referenda. Dat hoorden we ook al bij de GeenPeil-vrijwilligersbijeenkomst. Als dat het doel van deze hele exercitie is, blijft de vraag waarom GeenPeil niet wachtte met een referendumaanvraag tot er een beter onderwerp beschikbaar was.
Bij de campagneaftrap van de SP lopen de leden weg naar terrasjes, melden prominenten dat Oekraïne hun favoriete onderwerp niet is en komt het merendeel van de activistisch ingestelde SP-leden helemaal niet opdagen. Mijn suggestie dat de SP liever een referendum heeft over een thema als de decentralisering van de zorg – wat niet mogelijk was omdat de referendumwet toen nog niet bestond – wordt met instemming ontvangen. Wat zou zo’n referendum nuttig zijn, hoor je iedereen denken.
Als het enthousiasme onder SP’ers en gewone burgers maatgevend is voor de betrokkenheid bij dit referendum, kon GeenPeil zich geen slechtere start van de directe democratie bedenken.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Chris is momenteel op zoek naar Nederlanders in Brussel.
