De Poolse journalist en mensenrechtenactivist Konstanty Gebert sprak vrijdag in Amsterdam. Hij is hier op uitnodiging van Humanity in Action, een stichting die zich inzet voor diversiteit en mensenrechten. Voor een klein gezelschap spreekt Gebert zonder papier ruim een uur lang over het vluchtelingenprobleem. Zijn inspiratie komt uit Polen, waar men sterk gekant is tegen de komst van vluchtelingen. Wat kunnen we daarvan leren?
Volgens Gebert is het uitzonderlijk dat Polen geen vluchtelingen wil opnemen. Het land wil dat al langer niet. De vorige premier wilde net als de huidige geen vluchtelingen. De Poolse publieke opinie is er content mee: slechts 33 procent van de Polen zegt dat vluchtelingen opgenomen moeten worden. 80 procent van de jongeren zegt dat Polen er niet aan moet beginnen. Deze afkeer gaat volgens Gebert veel verder dan de politiek alleen. Er zijn massale, zeer provocatieve demonstraties tegen vluchtelingen.
Er is in Polen een grote tegenstrijdigheid: veel Poolse families hebben een vluchtgeschiedenis. In het verleden zijn de Polen regelmatig zelf gevlucht, onder andere naar Iran, of zijn mensen naar Polen gevlucht zoals ten tijde van de Bosnië-oorlog. De consensus om geen vluchtelingen op te nemen is volgens Gebert desondanks enorm. De Polen vinden dit een slecht idee, zelfs als ze het wel in theorie integer vinden om een bijdrage te leveren aan de opvang. Een slecht idee vindt men het eigenlijk altijd.
Gebert vertelt dat Polen het etnisch meest homogene land van de EU is. Vluchtelingen willen zelf ook niet naar Polen komen. Er kwamen vorig jaar 500 Syrische christenen naar Polen, maar zij zitten inmiddels in Duitsland. ‘Hatecrimes’ nemen in aantal toe en deze worden door de autoriteiten steeds minder veroordeeld. Op de nationale feestdag zijn er anti-vluchtelingenmarsen. Uniek voor Polen is het allemaal niet: ook in Tsjechië, Slowakije en Hongarije doet men moeilijk.
Eigenlijk wil Polen alleen vluchtelingen opnemen als ze blank en christen zijn. Polen wil niet hetzelfde worden als West-Europa waar vluchtelingen wel massaal asiel kregen. Polen is volgens Gebert vooral een etnisch homogene samenleving, niet een liberaal-democratische samenleving. Jaarlijks gedenkt het Poolse parlement het christelijke karakter van Polen. In een liberaal-democratische samenleving is dat geen zaak van de politiek, maar in Polen is er geen kritiek op. Burgers zouden zulke kritiek ook niet begrijpen. Dat laat voor de Polen slechts zien dat je niet tot hun gemeenschap behoort.
Gebert wil realistisch over vluchtelingen spreken en niet moreel. Nationaal belang is heel belangrijk. De vraag is: stel dat het conflict in Oekraïne een half miljoen Oekraïners naar Polen drijft. Is Nederland dan bereid mee te helpen aan de opvang? Gebert denkt dat het enthousiasme beperkt zal zijn. Stel dat Polen 70.000 vluchtelingen opneemt en zo meedoet aan de EU-spreiding, dan versterkt dat de positie van Polen in de EU. Polen zou allerlei dingen kunnen gaan eisen. Er zou meer oog komen voor Poolse problemen en ook meer hulp. Maar dat maakt niets uit: Poolse burgers blijven tegen de komst van vluchtelingen.
Tegelijk zouden veel burgers het waarschijnlijk niet merken als er vluchtelingen worden opgenomen. Ook dat maakt geen verschil. In Duitsland zijn wel massieve problemen met de organisatie van de opvang, maar dat was voorspelbaar. Die problemen met de organisatie kunnen volgens Gebert overwonnen worden, maar ook dan blijft de weerzin tegen vluchtelingen bestaan.
Het uitgangspunt van Gebert is dat het legitiem is om geen vluchtelingen te willen. Mensen hebben het recht zich comfortabel te voelen in hun eigen omgeving. Vluchtelingen bedreigen dat comfort. Dat is niet links of rechts, maar dat is zoals het is. Vluchtelingen veranderen het land waar ze terecht komen terwijl de mensen hun omgeving juist willen houden zoals die is.
Moeten we naar Lesbos gaan en tegen de vluchtelingen zeggen dat ze maar weg moeten gaan? vraagt Gebert zich retorisch af. De vluchtelingen blijven komen ongeacht of wij dat willen. Het enige wat werkt om ze tegen te houden is ze actief te ontmoedigen. Ze moeten geloven dat ze er niet beter van worden om naar Europa te komen. De EU moet net zo erg zijn als datgene waar ze voor vluchten. Alternative für Deutschland heeft al een voorstel: op vluchtelingen schieten, aldus Gebert. De vraag is of we die prijs willen betalen om ons comfortabel te voelen.
Hier begint volgens Gebert het probleem: we gaan geweld accepteren als oplossing voor politieke problemen. Vrijheid en comfort gaan niet meer samen en we zullen één van de twee moeten opofferen, houdt Gebert de zaal voor. Welke maatschappij wil je? Als de staat de vrijheid van anderen respecteert, respecteert ze ook jouw eigen vrijheid. Polen kiest voor comfort en raakt vrijheid kwijt. Gebert prefereert minder comfort. Want alle ongemakken over vluchtelingen zijn volgens hem óók waar.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Chris is momenteel op zoek naar Nederlanders in Brussel.
