De hebzucht is een eeuwige ondeugd en drijfveer van menselijk handelen. In de maand van de onthulling van de Panama Papers brengt Het Nationale Toneel hem op de bühne met een stuk uit 1939. Slaat dat aan?
The Little Foxes is als film uit 1941 een klassieker, recent nog vertoond op de Belgische tv. De film waarin Bette Davis excelleert kreeg negen nominaties voor een Oscar maar won er niet één.
Het script van de film was van Lisa Helmann die het in 1939 schreef als toneelstuk, gebaseerd op waarnemingen in haar eigen familie. De van oorsprong Duitse-Joodse immigrant Isaac Marx begint in 1840 met detailhandel en breidt zijn imperiumpje spoedig uit. Oudste kind Jacob (Jake) wordt succesvol bankier, de daaropvolgende dochter Sophie deelt echter de lakens uit.
Hellman (interview Rolling Stone), kleindochter van Sophie: “Mijn moeders familie beleefde er altijd veel plezier aan om elkaar de keel door te snijden.” En over haar oom Jake: “Iemand die zijn eigen financiële samenzweringen niet alleen zag in het licht van zijn persoonlijk gewin, maar ook in het licht van het landelijk gewin.”
Deze filantropie van het vullen van de eigen bankrekening is ook herkenbaar als van alle tijden. Kortom, heerlijk klassiek voer voor toneel. Dat Hellmann zelf echter mede een plekje bezorgde op de zwarte lijst van Hollywood staan wegens communistische sympathieën.
De hebzucht krijgt vorm in een toneelstuk dat speelt in het zuiden van Amerika, vlak na de Amerikaanse burgeroorlog, met dominante Regina en haar broers Ben en Oscar Hubbard die katoenplantages exploiteren.
Regina laat haar echtgenoot Horace terughalen uit Baltimore wanneer zijn geld nodig is voor een majeure investering. De Hubbards kunnen een joint-venture beginnen met een ondernemer uit Chicago voor de bouw van een fabriek voor de verwerking van katoen dicht bij huis. Fortuin lonkt en Regina wentelt zich al in de materiële genoegens die dat zal brengen. Maar Horace moet nog even storten.
Echter, eerst ontstaat bonje over de verdeling van aandelen in de nieuwe onderneming, vervolgens wil de doodzieke Horace wraak nemen op zijn vrouw door zijn investering te weigeren. Vervolgens steelt de zoon van Oscar Hubbard een partij aandelen van Horrace.
Deze jongeman Leo zou moeten trouwen met dochter Alexandra van Regina en Horrace, teneinde het kapitaal in de familie te houden. Inteelt is eerder toegepast in de familie met dat doel. Maar dochterlief weigert, en vindt steun bij haar tante Birdie, de man van Oscar en moeder van Leo.
Birdie bekent haar leven lang ongelukkig geweest te zijn geweest in het huwelijk met Oscar, die net als Regina het privéleven ondergeschikt maakte aan de zakelijke belangen. Birdie vluchtte in de drank en maant haar nichtje Alexandra tijdig de benen te nemen teneinde een ongelukkig familielot te ontlopen. Dienstmeid Addie helpt.
Kernachtig formuleert de laatste de gang van zaken: “Er zijn nu eenmaal mensen die de aarde opeten. En er zijn mensen die erbij staan te kijken hoe ze alles opeten.”
De vraag is of dat laatste nog geldt in deze tijd waarin het graaien dankzij massale media-aandacht al snel de verontwaardiging tot enorme proporties doet aanzwellen. Of geldt ook nu nog: “Iedereen deed een plas en alles bleef….”?
Aan het script van Hellmann heeft Het Nationale Toneel weinig veranderd, anders dan bij stukken als het recent in première gegane De Zender en eerder De Revisor waarbij dat uitstekend lukte. Regisseur Antoine Uitdehaag schildert meer zijn paletten met prachtig gedragen monologen dan dat hij er zinderend drama van maakt.
Nodig is het niet. Elektra van Sophokles (1.600 jaar geleden) of Richard III van Shakespeare behoeven ook geen actuele aanpassing om nog te boeien. Bovendien is toneel juist zo aantrekkelijk tegenover alle kunst op schermen vanwege de rust.
Als het verhaal zich traag ontvouwt, vereist dat veel van de acteurs om de spanning vast te houden. In dit geval genoot ik vooral van de voortreffelijke acteurs Anniek Pheifer (Regina), Antoinette Jelgersma (Addie) en vooral de perfect op elkaar inspelende gebroeders Mark Rietman (Ben) en Jappe Claes (Oscar). Benevens Pieter van der Sman (Horace) Sallie Harmsen (dochter Alexandra) en Bram Suijker (zoon Leo) die mooi in hun rol vielen. The little Foxes is een echt acteursstuk geworden. Deze zit van drie uur is niet voor schoolklassen.
Opvallend vind ik wel dat dit soort trage stukken niet zelden beter beklijven dan enerverende voorstellingen. Over twintig jaar weet je het verhaal nog omdat er niet zo veel van je aandacht werd gevergd. Terwijl bijvoorbeeld een hoogst boeiende voorstelling als Genesis ik dit jaar graag nog een keer wil zien omdat ik niet alles kon onthouden.
