Tijdens de Tweede Tsjetsjeense Oorlog (hoogtepunt 1999-2002) stelde de vers aangetreden Russische President Vladimir Poetin met keiharde hand orde op zaken in Tsjetsjenië. In die ‘antiterroristische operatie’ maakte het Russische leger zich op grote schaal schuldig aan oorlogsmisdaden jegens de Tsjetsjeense bevolking. De verhouding tussen het Westen en Rusland was nog niet bekoeld en Westerse leiders prezen Poetins doortastende optreden terwijl leningen van de door het Westen gedomineerde economische instanties, als het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank, de Russische oorlogsinspanningen financieel mogelijk maakten.
Het Oekraïense leger paste in de oorlog tegen de eigen bevolking in het oosten van Oekraïne dezelfde tactieken toe als de Russen destijds in Tsjetsjenië. En ook nu weer droeg het IMF zijn steentje bij aan de oorlogsinspanningen. De leningen die het IMF na de Maidan-revolutie aan Oekraïne heeft verstrekt zijn onlosmakelijk verbonden met het op 27 juni 2014 ondertekende associatieverdrag tussen de Europese Unie (EU) en Oekraïne. Het is de grote verdienste geweest van het GeenPeil-referendum dat deze en andere duistere zaken waar de EU bij is betrokken, nu eindelijk aan het licht zijn gekomen.
De Verenigde Staten (VS) zijn een warm voorstander van de EU zolang deze de Amerikaanse agenda volgt, dat wil zeggen meewerkt aan het behouden en versterken van de Amerikaanse dominantie in de wereld en, als uitvloeisel daarvan, aan het verkleinen van de Russische invloedsfeer. Het associatieverdrag sluit naadloos aan bij dit streven en draagt volgens de NAVO bij aan de Europees Atlantische veiligheid. Maar het belang van het associatieverdrag is er vooral in gelegen dat het de Oekraïense economie minder afhankelijk maakt van Rusland en meer van het Westen. Het door de VS en EU gedomineerde IMF, dat zijn invloed direct na de Maidan-revolutie aanzienlijk heeft vergroot, vervult een vergelijkbare rol.
De Oekraïense economie moet zich – zoals uitvoerig staat beschreven in het associatieverdrag – volledig onderwerpen aan de Europese normen en betaalt daar de komende tien jaar naar schatting een prijs voor van 170 tot 180 miljard euro. Waarom heeft Oekraïne ingestemd met deze eenzijdige deal? Vermoedelijk omdat vooral de oligarchen – de feitelijke machthebbers – zullen profiteren van de handelsmogelijkheden die het verdrag biedt. Zij bezitten de grootste Oekraïense bedrijven die het best in staat zijn om aan de Europese standaarden te voldoen.
De economische hervormingen die de EU verlangt komen overeen met de eisen die het IMF verbindt aan de verstrekking van leningen. De EU laat haar financiële bijdrage aan Oekraïne dan ook afhangen van de totstandkoming van IMF-leningen. Op dit moment is het IMF feitelijk de drijvende kracht achter de pijnlijke hervormingen in Oekraïne die hebben geleid tot een sterke daling in uitgaven op onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid. De defensie-uitgaven stegen daarentegen wel. Hoewel er twijfel bestaat of de financieringspakketten de economie zullen versterken hebben ze in ieder geval het Oekraïense leger op de been gehouden in de Donbass.
Inmiddels ontstaat er steeds meer duidelijkheid over de ware aard van de Maidan-revolutie. Deze begon in november 2013 wellicht als een spontaan volksprotest tegen de alom aanwezige corruptie maar werd uiteindelijk gekaapt door aan VS en EU onderhorige oligarchen met financiële belangen in het Westen. Zij zagen eind februari 2014 de kans schoon om zich met behulp van gewelddadige extreemrechtse milities te ontdoen van de oligarch die weigerde het associatieverdrag te ondertekenen, president Janoekovitsj. Het resultaat is dat Oekraïne van een min of meer neutrale stabiele oligarchie is veranderd in een instabiele oligarchische satellietstaat van de EU en Amerika.
Voorts is van belang dat de Maidan-beweging, die niet op de steun van een duidelijke meerderheid van de bevolking leunde, een overwegend nationalistisch en russofoob karakter kende en een vijandige houding aannam tegen een groot deel van de eigen bevolking, de Russische minderheid in het zuiden en het oosten van het land. Dit was de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van de burgeroorlog die al snel het karakter kreeg van een proxyoorlog tussen Amerika en Rusland.
Na de ‘regime-change in Kiev en de daarop volgende hereniging van de Krim met Rusland nam de onrust in met name de Donbass toe. De bewoners aldaar rebelleerden met behulp van Russische vrijwilligers tegen het nieuwe regime in Kiev. In navolging van de Oekraïense ultranationalistische milities tijdens de Maidan-revolte plunderden zij wapenopslagplaatsen en bezetten overheidsgebouwen. In plaats van te streven naar een vreedzame oplossing besloot het nieuwe regime in Kiev in april 2014 tot een ‘antiterroristische operatie’ tegen de eigen bevolking. De VS voorzag daarbij in financiële en technische ondersteuning en stuurde de CIA en Amerikaanse huurlingen naar Oekraïne.
De betrokkenheid van de NAVO, die in september 2014 met het Oekraïense leger in de buurt van Lvov oefeningen hield, lag in de lijn der verwachting. Pas nadat de vrijheidsstrijders in de Donbass het onderspit dreigden te delven verleende Rusland hen aanzienlijke militaire steun.
Beide strijdende partijen schonden de mensenrechten maar vooral het Oekraïense leger maakte zich schuldig aan oorlogsmisdaden. Dat is het beeld dat naar voren komt in rapporten van organisaties als Human Rights Watch, Amnesty International, Unicef en het Rode Kruis. Het Oekraïense leger paste een wrede militaire tactiek toe die ten doel had de civiele infrastructuur van de Donbass te vernietigen en daarmee de burgerbevolking op de knieën te krijgen. Het gebruik van brand- en clusterbommen maakte daarbij veel burgerslachtoffers.
De in februari 2015 – tegen de wil van de Amerikanen – gesloten Minsk II-vredesakkoorden, die na bemiddeling van Angela Merkel, François Hollande en Vladimir Poetin tot stand kwamen, hebben er voor gezorgd dat de oorlog is geluwd, hoewel er nog steeds schermutselingen plaatsvinden.
Inmiddels is de Donbass grotendeels verwoest, zijn er meer dan een miljoen mensen naar Rusland gevlucht en ongeveer 160.000 naar Wit-Rusland, terwijl er in Oekraïne zelf zo’n anderhalf miljoen ontheemden zijn. Het aantal doden, militairen en burgers, is naar schatting opgelopen tot 50.000.
Oorlog, tienduizenden doden, miljoenen vluchtelingen, een verwoeste regio, verloren grondgebied en een ingestorte economie. Het zijn bepaald niet te veronachtzamen zaken die sterk samenhangen met de Ostpolitik van de EU en het daaruit voortvloeiende associatieverdrag.
Wat zegt dit over de voorstanders van het verdrag die het GeenPeil-referendum van 6 april jongstleden hebben afgedaan als een grap dan wel een uiting van cynisme? Die zijn of volstrekt onnozel of ronduit kwaadaardig.
