In een tijd van opkomende euroscepsis is het belangrijkste verwijt aan de EU dat Brussel allerlei zaken aan Nederland oplegt: naheffingen, verdeling van vluchtelingen, garanties aan Griekenland en heel veel overbodige regels. Het opmerkelijke is dat dit verwijt is altijd in Nederland wordt gemaakt, maar dat je er in Brussel nooit iemand over hoort, behalve een enkeling in het Europees Parlement van de PVV, de SP of de UKIP. Is dat omdat heel Brussel eurofiel is?
Nee, want eurosceptici die roepen dat Nederland allerlei zaken van Brussel moet, negeren datgene wat iedereen in Brussel heel goed weet: dat de lidstaten meepraten over alles. Lopend door de Europawijk kom je ze steeds weer tegen, de zogeheten “permanente vertegenwoordigingen” van de lidstaten. Ook wel de “PV’s” genaamd. De PV van Nederland zit in een glanzend kantoor vlak naast de Europese Commissie. Een rondleiding kreeg uw verslaggever nooit, maar dit gebouw lijkt uit zeker zeven etages te bestaan en hier zouden zo’n honderd ambtenaren werken.
De PV is de lange arm van Den Haag in Brussel. Het is geen ministerie, maar er werken wel ambtenaren die in dienst zijn van de ministeries. Zij worden hier een paar jaar gedetacheerd. Hun belangrijkste werk is onderhandelen namens Nederland als de lidstaten samenkomen. Bij vrijwel alle nieuwe regels en wetten moet de Raad van de EU instemmen, soms unaniem, soms bij meerderheid. De ambtenaren voeren de onderhandelingen, vertolken het Haagse standpunt in Brussel en koppelen de uitkomsten terug naar Den Haag.
Dit is werk waar je niet snel een beeld van krijgt: de ambtenaren werken aan gespecialiseerde dossiers en praten vooral met andere landen om tot consensus te komen. Ze moeten erachter komen hoe er onderling consensus kan ontstaan en waar nog onderhandelingsruimte zit. Tegelijk zijn er ook lobbyisten met wie gesproken moet worden en in sommige gevallen doet ook het Europees Parlement mee. Soms moet het compromis van de lidstaten ook daar een meerderheid krijgen.
Haakt u al af? Deze bureaucratie kent drie niveaus: ambtenaren die samenkomen in zogeheten raadswerkgroepen, de permanente vertegenwoordigers – de bazen van de PV’s – en de ministers. Alleen de ministers mogen formeel iets besluiten maar delegeren dit. Als de ambtenaren op het laagste niveau tot een compromis komen, kijkt vervolgens de laag boven hen ernaar: de bazen van de PV’s dus. Als de ambtenaren er niet uitkomen, doen deze bazen de onderhandeling.
Dit ambtelijke systeem leidt ertoe dat de ministers met heel veel hamerstukken te maken krijgen. Alleen als de bazen van de PV’s er niet uitkomen, onderhandelen de ministers zelf. De kern van dit systeem is: er wordt vooral met meerderheden gewerkt en niet met unanimiteit, omdat dit in de woorden van een ambtenaar anders “niet te doen” is. Een ander kenmerk: niets van deze ambtelijke keten is openbaar.
De PV is de meest onbekende instelling in Brussel: deze heeft geen publieke rol. Hier zitten geen gekozen politici die actief twitteren of waar de hele dag plannen uitrollen die publiciteit vragen. Hier zitten ambtenaren die namens Nederland in achterkamers aan Brusselse onderhandelingen meedoen. In theorie dragen zij geen ander standpunt uit dan de Nederlandse regering. De PV staat onder leiding van de Nederlandse regering en heeft dus geen andere positie dan de ministers in Den Haag.
Zo zien we meteen het probleem: het is evidente onzin dat Nederland alleen maar regels over zich uitgestort krijgt en daar geen invloed op heeft, maar welke invloed Nederland precies heeft is volstrekt onzichtbaar. De vraag is of die invloed zichtbaar te maken valt, maar zelfs als dat zou kunnen is er niemand die het doet. Voor journalisten is dit simpelweg veel te veel werk. Zo vergeet iedereen die niet in Brussel werkt dat een dergelijke ambassade bestaat.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Chris is momenteel op zoek naar Nederlanders in Brussel.
