Het is een instelling die geen burger kent, maar die lobbyisten goed blijken te kunnen vinden: de permanente vertegenwoordiging (PV) van Nederland in Brussel. Zie hier een van de wellicht grootste transparantieproblemen van de EU, omdat burgers niet weten dat deze instelling bestaat en dus ook niet wat deze inhoudt. Ze kunnen er daarom al helemaal geen kritische vragen over stellen. En dat terwijl er toch wel aanleiding lijkt te zijn om te vragen wat lobbyisten bij de PV doen.
Wat is de PV? Voor vrijwel alle EU-besluiten is de instemming nodig van de lidstaten, die samenkomen in de Europese Raad. Als de lidstaten niet instemmen, komen er geen nieuwe EU-regels. De PV’s van de 28 lidstaten bereiden dit deel van de EU-besluitvorming voor. Iedere lidstaat heeft er eentje. Deze bestaat uit ambtenaren die namens de regering onderhandelingen voeren met ambtenaren van andere lidstaten.
Bij burgers levert dit al snel de vraag op of dat wel democratisch is. Waarom hebben ambtenaren zoveel macht? Waarom doen zij dit als zij niet gekozen zijn en geen verantwoording zijn verschuldigd aan burgers? Het antwoord is simpel: ambtenaren doen formeel alleen de voorbereiding en dus kan de politiek altijd ingrijpen. Alleen de minister of staatssecretaris zegt uiteindelijk echt ‘ja’ tegen het onderhandelingsresultaat. De ambtenaren werken met een mandaat vanuit het ministerie, waar de Tweede Kamer haar zegen aan heeft gegeven (maar enige twijfel is terecht).
Geen ruimte dus voor eigen afwegingen door Nederlandse ambtenaren in Brussel: de minister blijft de baas. Vooraf geeft hij de ambtenaar de opdracht mee wat het Nederlandse standpunt is en achteraf kan de minister ingrijpen als de uitkomsten hem niet bevallen. Het klinkt allemaal redelijk in orde: de PV is slechts een schakel tussen het ministerie en de Brusselse onderhandelingen. Maar wat als de PV ook zelf met lobbyisten praat? Die komen immers niet langs om het mandaat van de minister uit te leggen.
Anti-lobbyclub ALTER-EU vroeg de gegevens op bij zeventien PV’s over de lobbyisten die zij ontvangen. Aangezien alle EU-landen wetgeving hebben over toegang tot overheidsinformatie, zouden alle landen deze moeten kunnen leveren. Slechts vier van de zeventien PV’s konden dat. Anderen reageerden niet of houden niet bij welke lobbyisten er binnenwandelen, zeggen ze. Drie landen hadden een volledige lijst: Ierland, Roemenië en Polen. Nederland leverde een onvolledige lijst aan.
De Nederlandse lijst bevat lobbyisten uit het bedrijfsleven die in de periode september 2014 tot maart 2015. In Brussel komen Shell, Philips, KLM, Unilever, TATA, Dow Chemicals en BMW bij de Nederlandse ambtenaren langs. Sommigen meerdere keren. Ook Philip Morris kwam langs, terwijl Nederland officieel het advies van de WHO onderschrijft dat de tabaksindustrie alleen mag langskomen als dat strikt noodzakelijk is en dat in alle gevallen transparant moet zijn wat er wordt besproken.
Brusselse lobbyisten moeten in een transparantieregister staan om te mogen lobbyen bij de Europese Commissie en het Europees Parlement. Dat geldt echter niet voor de lidstaten, die dit zelf mogen bepalen. ALTER-EU laat zien dat ongeveer een vijfde van de lobbyisten die langskomen bij de PV’s, helemaal niet geregistreerd zijn. In de onderzoeksperiode waren er bij de Nederlandse PV acht bijeenkomsten met niet-geregistreerde lobbyisten. Die zouden er bij het Europees Parlement en de Europese Commissie dus niet in komen. Regels hoe er bij de lidstaten gelobbyd kan worden, zijn er niet.
Zo zien we hoe instellingen die formeel aan de leiband van de Nederlandse regering moeten lopen, dat in de praktijk niet per definitie doen. Zij ontwikkelen een eigen Brussels leven en gedragen zich onafhankelijker dan op basis van hun formele mandaat mag worden verwacht. De detailonderhandelingen waar de PV mee bezig is, zijn vanuit Nederland sowieso al amper te controleren, laat staan als de ene na de andere lobbyist van het bedrijfsleven binnenloopt.
Hoewel de Tweede Kamer zo verder grip op de EU verliest, vergat ze hier Kamervragen over te stellen.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Chris is momenteel op zoek naar Nederlanders in Brussel.
