De VVD is sinds jaar en dag de grootste politieke bondgenoot van de tabaksindustrie. Maar tijdens een debatavond in De Balie blijkt dat de Amsterdamse wethouder Eric van der Burg (VVD) het niet met zijn partij eens is als het over roken gaat. Hij vindt bijvoorbeeld dat prijsverhogingen voor sigaretten wél werken. Hoe komt het dat hij zijn partij niet kan overtuigen? “De machtsmachine en de lobby van de tabaksindustrie zijn héél sterk.”
Zondagmiddag 8 mei 2016. Terwijl buiten de Ajax-fans hun verdriet verdrinken om de verloren landstitel, houdt in debatcentrum De Balie een select gezelschap van voornamelijk medici zich bezig met de vraag wat artsen wérkelijk kunnen doen tegen roken en tegen obesitas. Huisarts Joost Zaat, tevens adjunct-hoofdredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, betoogt dat de jongste Amsterdamse initiatieven, zoals het opzetten van wandelgroepjes onder leiding van huisartsen,’tamelijk belachelijk’ zijn. Hij maakt de vergelijking met cholera: pas nadat de overheid voor schoon drinkwater zorgde en voor de aanleg van riolering, kreeg men de epidemie onder controle.
Wat helpen waarschuwende woorden van artsen, vindt Zaat, als de overheid veel te weinig doet om het roken effectief tegen te gaan? Hij refereert aan de afschrikwekkende plaatjes op de verpakking van sigaretten die binnenkort in Nederland verplicht worden gesteld, als zo ongeveer het laatste land ter wereld waar dat gebeurt. “Vooral vanwege de houding van de VVD, die vindt dat het een kwestie van eigen keuze is, zijn er de afgelopen jaren veel te weinig effectieve maatregelen tegen het roken genomen”, zegt Zaat.
VVD-wethouder Zorg en Welzijn Eric van de Burg, de enige die op deze warme zondagmiddag in donkerblauw pak met stropdas naar de Balie is gekomen, reageert als door een adder gebeten. “Ho, ho”, zegt hij, “In Amsterdam proberen wij wel degelijk van alles. Ik sta er heel anders in dan mijn partij.” Waarop Zaat wil weten hoe anders Van der Burg in het roken-dossier staat en waarom het niet lukt de rest van de VVD óók zover te krijgen.
Van der Burg zucht en gaat er eens goed voor zitten. “Om te beginnen is de machtsmachine en de lobby van de tabaksindustrie héél sterk”. Maar er spelen ook andere factoren, zoals de werkgelegenheid. Fijntjes herinnert hij aan het standpunt van GroenLinks en SP (normaal gesproken fel anti-roken) die er destijds nota bene voor hebben gepleit dat minister Kamp van EZ de met sluiting bedreigde sigarettenfabriek van Philip Morris in Bergen op Zoom te hulp zou schieten.
Als tweede punt noemt hij “de verkeerde gedachte bij liberalen dat iedereen in staat is de juiste keuzes te maken” en als nummer drie “het verkeerd inzetten van instrumenten”. Zo is Van der Burg ervan overtuigd dat het prijsmechanisme “bij uitstek iets is dat wél werkt”. De zaal hangt aan zijn lippen. De domper volgt helaas al snel. Het is namelijk niet zo dat zijn partij zich veel gelegen laat liggen aan zijn mening, verzekert Van der Burg. “Als ik hier zeg dat er een hogere belasting moet worden ingevoerd op sigaretten en het staat morgen gróót op de voorpagina van Het Parool, dan krijg ik een boos telefoontje vanuit Den Haag. Zo’n standpunt kost geheid twee tot drie zetels.”
Van der Burg wijst op het draagvlak in de samenleving. “Mensen zitten niet te wachten op een SP of PvdA of VVD die bepaalt wat zij allemaal wel en niet mogen. Ze zullen protesteren als wij die tabakswinkel willen sluiten waar hun zoon werkt of als wij de komst van nog een McDonalds zullen proberen te voorkomen. En minder parkeerplekken omdat we willen dat mensen gaan fietsen? Hallo, mag de auto ook al niet meer voor de deur!” Helpt naming and shaming zoals Wanda de Kanter doet, vraagt een arts uit de zaal. “Ja”, zegt hij. Maar verwacht geen wonderen. Van der Burg gelooft in kleine stapjes en in “voorlopers”. “De geesten moeten rijp worden gemaakt”, ook in zijn eigen partij. “We moeten het er constant over hebben. Dan zullen ook de Van der Laans in deze stad gaan stoppen met roken.” Hij doelt op burgemeester Eberhard van der Laan die onlangs samen met de commissaris van de Koning Johan Remkes werd betrapt op het roken van een sigaret, terwijl aan de voorkant van de school in Amsterdam Zuidoost Willem-Alexander en Maxima de o zo gezonde Koningsspelen openden.
Hij heeft ook wel wat tips voor artsen. Het wordt tijd dat zij zich uitspreken over obesitas als een epidemie en over rookverslaving als een ziekte. “Bemoei je niet met alles maar zoek het in zaken waar je als medicus recht van spreken hebt. Zeg tegen de politiek: dit is wat wij doen en wat wij kunnen. Wij willen dat jullie dit en dat doen.”
“We moeten ons als moderne Sarpahati’s gaan gedragen”, concludeert Zaat. Samuel Sarpahati was de beroemde Amsterdamse arts die midden negentiende eeuw zijn beroep combineerde met allerlei projecten op het gebied van hygiëne, en het verbeteren van de levensomstandigheden van de allerarmsten in de stad. Iemand anders oppert dat er beter gekeken moet worden naar hoe het in een land als Australië wél is gelukt om (met steun van de bevolking) verregaande overheidsmaatregelen te nemen. “En er moeten meer dokters in de politiek”, vindt Van der Burg.
Naschrift: Gevraagd naar een reactie, zegt de woordvoerder van de VVD-fractie in de Tweede Kamer: “De heer Van der Burg heeft, zoals iedereen, recht op zijn mening. De VVD is een debatpartij waarbinnen regelmatig van mening wordt verschild. De Kamerleden bepalen uiteindelijk het standpunt van de Tweede Kamerfractie. Dat standpunt is duidelijk. Wij geloven niet dat gedrag door de overheid moet worden afgedwongen door middel van belastingverhoging.”
