Pioniers uit de Londense ‘rebellenwijk’ Brixton startten in 2009 met een ‘sociale munt’ die de lokale community versterkt. In Brixton kun je Pound Sterling inwisselen voor flitsende Brixton Pound bankbiljetten, ontworpen door lokale kunstenaars. Het 10£ biljet met de afbeelding van de recentelijk overleden David Bowie is inmiddels een waar collectors item.
Je kunt met de Brixton Pound betalen bij zo’n 300 onafhankelijke winkels in de wijk. Bij internationale ketens kun je echter niet terecht, want het hogere doel achter de munt is het behoud van diversiteit in Brixton, door het stimuleren van zelfstandige bedrijfjes en ‘local sourcing’ van producten.
De Brixton Pound is een ‘bottom up’ protest tegen de kleurloosheid van ons reguliere geld, dat geen hoger doel dan winstmaximalisatie kent. “Een fundamentele ontwerpfout in ons monetair systeem”, volgens Josh Ryan-Collins, co-founder van de Brixton Pound. “Een geldsysteem is niets anders dan een instrument om bepaalde doelen te bereiken. In het huidige systeem is kortetermijnrendement als doel gekozen en stroomt het kapitaal naar bestaande ‘assets’ zoals huizen en gevestigde bedrijven, maar blijft sociale innovatie uit.”
In een klein koffiezaakje demonstreert Josh trots hoe je ook via sms met de Brixton Pound kunt betalen. Het digitale betalingssysteem dat dit mogelijk maakt is ontworpen door Qoin, een bedrijf dat over de hele wereld ‘community currencies’ opzet. “Dat er geen hogere doelen dan winstmaximalisatie in ons geldsysteem zijn ingebouwd is eigenlijk heel raar,” zegt Edgar Kampers, directeur van Qoin. “Mensen zijn sociale wezens met diverse drijfveren, waarvan de economische motivatie er slechts één is. Het ontwerp van de Euro haakt alleen aan op de ‘homo economicus’, terwijl er evengoed sociale drijfveren zijn die door een munt kunnen worden aangesproken, zoals bijdragen aan een vitalere samenleving of een schonere wereld.”
Als politici en economen het over ‘de economie’ hebben, praten ze alleen over de formele economie, legt Kampers uit. In de formele economie worden Euro’s, Dollars en Ponden gebruikt door bedrijven, overheden en burgers. Wanneer je echter een collega helpt met verhuizen en jij een weekendje in zijn vakantiehuisje mag verblijven wordt er geen ‘economische transactie’ geregistreerd. Hierdoor blijft het grootste deel van onze economie buiten beschouwing, namelijk die van ‘giften’ en ‘wederkerige diensten’ in de informele sfeer. “Als je je kinderen helpt met hun huiswerk of vrienden uitnodigt voor een BBQ ben je ook ‘economisch’ bezig, maar daar vraag je natuurlijk geen vergoeding voor.”
Veel van onze recente ‘economische groei’ is geen echte groei geweest, maar niets anders dan een verschuiving van informele en wederkerige economische activiteit naar de formele economie. Grote delen van onze zorg voor kinderen en ouders worden tegenwoordig geleverd door professionele instanties en bedrijven, in plaats van binnen de familie- en vriendensfeer. Van wederkerige burendiensten is in de anonimiteit van de grote stad nog zelden sprake.
De kosten voor deze ‘economische groei’ drukken zwaar op de publieke uitgaven, waardoor de overheid nu genoodzaakt is de wederkomst van de participatiemaatschappij te prediken. In allerlei buurt- en burgerinitiatieven wordt hieraan gehoor gegeven, maar in veel arme wijken en buurten komt de wederkerige economie maar lastig op gang. De intrinsieke drijfveren zijn ondergesneeuwd door de financiële motivatie en komen niet vanzelf terug. “Als je mensen gaat betalen voor dingen die ze voorheen als vanzelfsprekend voor elkaar deden, wordt die betaling al snel de drijfveer om ermee door te gaan.” Een probleem waar gemeentes, zorginstanties en woningbouwcorporaties nu flink mee worstelen en waarvoor sociale munten, mits goed ontworpen, uitkomst bieden.
SamenDoen is zo’n sociale munt die Qoin heeft opgezet om de wederkerige economie weer op gang te brengen. SamenDoen is een digitaal puntensysteem waarmee je onderling diensten kunt uitwisselen, maar ook in lokale winkels kunt betalen. Je krijgt zelfs korting in de vorm van punten, waarmee het meteen als klantenbindingsprogramma voor winkeliers fungeert. Het sociale doel van de munt wordt versterkt door het ingebouwde spaarsysteem voor goede doelen. Van ieder punt dat je verdient gaat 40% op basis van eigen keuze naar één van de meer dan dertig lokale ‘spaardoelen’.
Voor de implementatie van SamenDoen is goed nagedacht over de motivatie van verschillende partijen om mee te doen met de munt. “We hebben nu 6000 gebruikers, omdat het voor zowel individuen als winkeliers en instellingen voordelen biedt. We spreken de economische drijfveer aan met de munt, maar activeren vervolgens ook andere intrinsieke beweegredenen.” zegt Kampers. “Dat leidt tot additionele sociale activiteit, die anders met euro’s zou moeten worden betaald, of helemaal niet plaatsvindt.”
De initiële Euro-investering, voor het creëren van de punten, wordt gedaan door organisaties die met een probleem kampen, dat hen zonder sociale munt nog veel meer geld zou kosten. Zorginstellingen, woningbouwcorporaties maar ook de lokale sportvereniging hebben bijvoorbeeld moeite om vrijwilligers aan zich te binden. Gemeentes worstelen juist met doelstellingen om langdurig werklozen aan het werk te krijgen of mantelzorg te stimuleren. Het puntensysteem brengt vraag en aanbod effectiever bij elkaar, maar de meerwaarde schuilt vooral in de herstart van de wederkerige economie, die zonder de munt niet zou ontstaan.
Een voorbeeld: In plaats van een taxibudget in Euro’s krijgt je hoogbejaarde buurvrouw SamenDoen punten, waarmee ze jou betaalt voor een wekelijkse lift naar het ziekenhuis. Jij bekostigt daarmee de oppas voor je kinderen, en zij kan op haar beurt bijles Nederlands betalen met de punten. Van iedere transactie gaat een deel naar de lokale daklozenopvang, in plaats van de belastingdienst (zolang het binnen het privédomein van de economie valt). Er ontstaat een ketting van sociale activiteit doordat de nieuwe munt blijft circuleren.
De Brixton Pound stond model voor de Bristol Pound, een stadsmunt waarmee in bijna heel Bristol kan worden betaald en zelfs lokale belastingen kunnen worden voldaan. Wanneer er genoeg initiatief wordt genomen door burgers volgt de (lokale) overheid vanzelf met ondersteunende maatregelen. Ryan-Collins en Kampers zien lokale munteenheden dan ook als een schaalbaar voorbeeld voor ons monetair systeem. Je kunt sociale doelen ook op grotere schaal in het monetair systeem inbouwen, maar daarvoor is substantiële politieke druk nodig. Volgens Ryan-Collins kunnen we daarom niet wachten tot de overheid met een nieuw geldsysteem komt, maar beter ‘bottom-up’ nieuwe ‘currencies’ met een duurzaamheids- of sociaal doel introduceren. “Met de digitalisering van betaling is er ruimte voor diverse munten in je portemonnee. De Euro of Pond voor de (inter)nationale handel in het formele circuit en één of meer munten die je gebruikt in je lokale omgeving of sociale bezigheden.”
Geld speelt een sturende rol in de economie en schept de condities voor een groot deel van onze sociale interactie. Zo’n bepalend onderdeel van ons dagelijks leven is te belangrijk om over te laten aan een selecte groep beleidsmakers en vraagt om brede maatschappelijke betrokkenheid. De praktijkvoorbeelden bewijzen dat geld met een hoger doel geen utopie is. Monetaire hervorming zal echter niet van bovenaf in gang worden gezet maar via decentraal initiatief en lokale implementatie.
