De rechtsstaat. Je kunt er mee leven of je kunt het niet. Veel mensen kunnen het niet.
Recent voorbeeldje: tijdens het schieten van een (te doen gebruikelijk slaapverwekkend) Gerri Eickhof-item voor het NOS-journaal deelt de cameraman een tik uit aan een aanwezige ‘vlogger’. En waarom dat nu helemaal, vraagt u zich af, waarop het antwoord in heel zijn misselijkmakende eenvoud luidt dat de overlastpleger het had gewaagd de o zo belangrijke werkzaamheden van de TV-ploeg te hinderen (met vragen) zonder daarvoor vooraf in drievoud toestemming te hebben gevraagd. Dtel je voor!
Misselijkmakender nog dan het voorval waren de vele blijken van begrip voor de losse handjes van meneer de cameraman want tja, die vlogger was natuurlijk bloedirritant, en ja, dan ga je er op los slaan, dat spreekt. De reacties op het incident varieerden van ‘het is niet goed om zijn muil te verbouwen maar die vlogger vroeg er gewoon om’ tot ‘terecht dat zijn muil is verbouwd, zo ga je om met die lui’.
Ik weet niet waarom, maar de eerste reactie beangstigt mij meer dan de laatste, misschien omdat de eerste reactie nog
blijk geeft van een zekere capaciteit tot overdenking (‘het is misschien niet goed, maar…’) voordat het oordeel wordt geveld (‘neerbeuken die gast’). Alsof het hinderlijkheidsgehalte van de burgerjournalist in kwestie er überhaupt toe doet.
Ik weet niet welk staartje een en ander heeft gekregen, maar de loshandige cameraman zou natuurlijk ter plekke mishandeling ten laste moeten worden gelegd. Je blijft met je poten van de ander af, want de grens is daar waar de wet begint.
Het is maar een eenvoudig alledaags voorbeeld, maar het drukt je met de neus op het even evidente als angstaanjagende feit dat er schijnbaar een breed gedragen volksempfinden bestaat dat meer gewicht toekent aan de eigen hebbelijk- en onhebbelijkheden dan aan de rechtsstaat waarvoor hij een glanzende minachting aan de dag legt.
Misschien komt deze nare, aan het fascisme verwante trek tot bloei onder de schaduw van de misvatting dat een mening, onverschillig welke, er op een of andere manier toe zou doen. Nieuwsflits: je mening doet er in het geheel niet toe. Je mening is volstrekt irrelevant, te verwaarlozen zelfs, inwisselbaar voor onverschillig elke andere mening die wordt verhandeld op de marktplaats van vrije meningen. Helaas, het feit dat iemand met de auto door jouw straat rijdt, en jij je daar toevallig aan ergert, betekent niet dat autorijden dan maar aan banden moet worden gelegd uitsluitend om tegemoet te komen aan jouw arbitraire irritaties.
Vrijheid. Je kunt er mee leven of je kunt het niet. Opnieuw: veel mensen kunnen het niet.
Rond de tijd van Ebru Umar’s onvrijwillige verblijf in Turkije vielen in allerlei verstandige hoofdredactionele commentaren naast het obligate schande spreken ook geluiden te horen die te kennen gaven dat mevrouw over de scheef was gegaan, haar toon moet matigen en andere vlagen van vergoelijking die vanuit de fatsoenshoek kwamen aanwaaien. En dan heb ik het niet eens over de nederturkse nobodies met hun gebruikelijke ‘kankerhoer’ en ‘kafir’.
Nee, het zijn de op de loer liggende fatsoensgarnizoenen waar je voor uit moet kijken, die zowel ter linker- als rechterzijde van het debat hun tenten hebben opgeslagen. Lieden die vrijheid van meningsuiting voor op de tong hebben totdat er een onwelgevallige dissonant hoorbaar wordt. Dan wordt diezelfde vrijheid ineens als een obstakel gezien dat overwonnen moet worden, een vervelende formaliteit die de tenuitvoerlegging van de als passend beschouwde straf in de weg staat. De geluiden vanuit VVD- en PVV-hoek bestaan maar al te vaak uit een pleidooi voor krachtig ingrijpen van bovenaf, misschien waterscheppend uit dezelfde gifbron waar al het messiaanse heilsdenken uiteindelijk vandaan komt, met als beangstigde bijkomstigheid dat de reacties vanuit de applaudisserende schare worden gekenmerkt door de bereidwilligheid om aan die oproep gehoor te geven.
De veelgehoorde kritiek op de PVV, namelijk de rechtsstaat te schaden, snijdt in zoverre hout dat er inderdaad wat virtuele verboden worden uitgevaardigd op de vleugels van de meeuw. Dan kan ik meer waardering opbrengen voor iemand als D66-kamerlid Boris van der Ham die een verklaard voorstander is van aansluiting van de Oekraïne bij de EU, maar wel consequent het instrument referendum toejuicht, want het vertegenwoordigt een principepunt van de partij die hij vertegenwoordigt, te weten een grotere betrokkenheid van de burger bij democratische besluitvorming. Hier wint het principe het van de voorkeur. Eerbied voor de rechtsstaat heet dat. Natuurlijk heeft partijleider Pechtold (die er wel vaker een punt van maakt het liberalisme onherkenbaar te verdunnen) het ideologische temperament van genoemd fractielid wat getemperd, maar toch: alles beter dan de lieden die bereid zijn steun te verlenen aan elke ingreep van bovenaf die tegemoetkomt aan net welke mening hij er op dit moment op nahoudt.
Links heeft weer een geheel ander probleem. Naast het feit dat ze door de bank genomen even georganiseerd is als een Portugese hippiecommune wordt zij veelal in beslag genomen door de vele semantische veldslagen die ze uitvecht met ideologische fantomen zoals Zwarte Piet en ander zulks belangrijks. Ik gebruik hier een wel erg brede bezem, ik weet het. De SP bijvoorbeeld is principieel gezien dan weer vrij consistent, zoals D66 dat tot voor kort was.
Die vrijheid, of beter de ontkenning daarvan, is het snijvlak waar DENK en het te interneren reactionaire brommertuig elkaar vinden. Fortuyn was iemand die hier principieel stelling tegen nam: behoudens de wet (oproepen tot geweld) zal ik de vrijheid van meningsuiting verdedigen, dit vanuit de gedachte dat het muilkorven van andermans mening vandaag, morgen het knechten van de jouwe tot gevolg heeft.
Ik heb overigens de indruk dat Wilders hier geheel anders in staat: hij kijkt niet op een vrijheidsberovende maatregel meer of minder, vooral niet als het in zijn politieke straatje zo uitkomt, een markant verschil van opvatting met de staatsman Fortuyn die argwanend stond tegen de eeuwige bruinhemderige reflex van verbieden tot je blauw ziet. Het is zaak om ook en vooral in het geval van onwelgevallige opvattingen het schild van de vrijheid te hijsen.
Wat is dat eigenlijk, een Nederlander? Een naargeestig van de kansel afprekend principevolkje, nog net geraffineerd genoeg om de schil van beschaving om zich heen te verdragen, maar te dom om eerbied op te brengen voor dezelfde rechtsstaat die garandeert dat zijn winkel verschoond blijft van plunderend tuig.
Daarom: hoed u voor zij die zich kronen tot keizers van andermans domein. Het fatsoensargument om de vrije mening in twijfel te trekken voert onvermijdelijk naar het fascistenargument dat haar om zeep helpt.
