‘Zijn oordeel had van tevoren vastgestaan, als de uitslag bij een Arabische verkiezing.’
‘De waarheid is zoek in dictaturen, dat maakt die systemen zo saai.’
Joris Luyendijk, Het zijn net mensen
Je gelooft het niet en toch is het zo. In Qatar. Begin juni via de Nederlandse sociale media opgeschrikt worden door nieuws dat landgenote Laura in maart op vakantie in Doha is gedrogeerd, verkracht en na haar aangifte verbaal werd aangepakt, een onleesbaar Arabische verklaring moest ondertekenen en de bak in mocht vanwege buitenechtelijke seks? Het zal je maar gebeuren, deze wereld op zijn kop.
Maar eigenlijk verbaast het niet en dat is bijna nog het ergste. Is Vrouwe Justitia in Qatar ook geblinddoekt of gaat zij hier anders gekleed? Welke kansen en bedreigingen zijn er bij het verdedigen van lijf en goed in Qatar als buitenlander? Is de waarheid zoek in het Arabisch schiereilandje Qatar?
We kunnen er lang omheen draaien, maar Qatar heeft nogal wat weg van een dictatuur: wat de sjeik wil, verwordt tot wet en loyaliteit prevaleert in nogal wat opzichten boven kwaliteit. De vorst beschikt over volledig regerende autoriteit, is niet door wetten gebonden en lijkt aan niemand verantwoording schuldig te zijn. Als deze hoogste baas met het verkeerde been uit bed stapt kan dat slecht nieuws betekenen voor een grote groep mensen. Domme, vingerwijzende multinationals ondervinden dit aan den lijve: beursgenoteerde oliejongens weten hier maar al te goed dat gelijk hebben en gelijk krijgen leuk mag lijken, maar dat de deur dan keihard in het slot valt. Qatari lijken op Duitsers: die maken ook geen grappen. En: Qatar heeft aandelen in Volkswagen.
De expat. Meestal gaat alles goed en draai je als gezin je expattour zonder al teveel problemen: belastingvrij inkomen, huisje, boompje, beestje, en terug met je zo BPM vrij mogelijke automobiel: kassa. Maar soms gebeurt er wat en is rechtsbijstand noodzaak. Bij het vinden van een goede advocaat ga je, als het even kan, nat; zowel als burger als bedrijf. Net als bij veel andere functies in Qatar is ook het advocatenambt aan veel regels gebonden, mede daardoor is het dun bezaaid met de betere advocaten. De keuze is dus gering. En hoe leuk het ook mag lijken, dat je thuis het predicaat lawyer mag opplakken, als puntje bij paaltje komt voer je hier alleen een zaak via een Qatari-raadsman en die heeft altijd stevige banden met de oliestaat.
Dat dit negatieve gevolgen kan hebben lijkt zonneklaar. De gemiddelde medewerker die ergens van wordt beschuldigd kan zich in eerste aanleg alleen verzekeren van rechtsbijstand via één van deze advocaten. En menig werkgever beschouwt het als een privézaak, uiteraard moet alles uitsluitend in het Arabisch, verneem je pas laat waar de zitting feitelijk is, storm je dus met achterstand gehaast binnen in een rechtszaal waar je niets kunt verstaan en volgt een ellenlange procedure doordat continu vertaald moet worden van en naar het Arabisch met mogelijke weeffouten als gevolg. Uitzitten verwordt in strafzaken dan feitelijk tot uitroken, want niet zelden zit je zonder inkomen vast en je familie kan een jarenlange procedure –en de emotionele druk- niet aan.
Terug naar maandag aanstaande wanneer de inhoudelijke behandeling wordt voortgezet van de zaak voor – en tegen- Laura. Ik vraag mij af hoeveel het helpt als toegezegd wordt dat een medewerker van de ambassade aanwezig is bij deze zitting. Moeten de Sesame Street Wise ministers Bert en Ard niet vinnig gearmd beuken op de Qatarese poorten? Waarom klimt Mark niet in de telefoon?
Het echte werk zit vast in het voortraject vanaf maart, waarbij de huidige ambassadeur in Qatar, voormalig Maxima’s Angel Yvette van Eechoud, zal moeten masseren waar dat kan of het na haar vertrek moeten overlaten aan die andere voormalig secretaris van Maxima. Stilte betrachten en je benen bij elkaar houden dus? Werkt stille diplomatie beter in dit land dan druk van buitenaf? En waarom zou het Qatar wat kunnen schelen? En wat kan Qatar überhaupt wat schelen nadat 2022 werd binnengehaald?
Het lijken mij vragen die bij BuZz door de hoofden moeten spoken nadat onze Ebru Umar ontzet kon worden uit het tirannieke (a la Mart Smeets: “Kan ik dat schrijven? Ja dat kan ik schrijven“) land van de immer zo receptieve Erdogan. En wat zal het slachtoffer – Qatar ziet haar in elk geval ook als dader, want seks buiten het huwelijk is hier strafbaar- wel en niet zijn toegefluisterd door Zijne Majesteits Medewerkers? Komt daarom nu pas iets over deze zaak naar buiten?
Nog een weetje: de huidige ambassadeur heeft ervaring met verkrachtingen. In juni 2013 werd tijdens de ‘Arabische Lente’ in haar standplaats Cairo een Nederlandse journaliste op het Tahrirplein verkracht en later moesten zo’n 1500 landgenoten geëvacueerd: een flinke kluif voor deze dame. Qatar valt dan al snel mee.
Handhaving en het ten uitvoer leggen van wetten door het opleggen van een strafmaat is cruciaal voor de mate waarin mensen geneigd zijn zich aan de wet te houden. De praktijk alhier laat zien dat er nogal wat te verbeteren valt: een understatement. Expats in de knel kwamen er na prijsdaling van de oliebarrelprijs steeds meer, maar het komt ook bij de gewone labour worker uit India voor: ten ondergaan aan een schuldenlast.
Hoe dat komt? Als de gemiddelde labour worker in Qatar arriveert valt deze ten prooi aan zijn sponsor of is het feest in zijn thuisdorp. De labour worker steekt zich noodgedwongen in de schulden omdat veel van de beloftes niet worden waargemaakt door diens sponsor waarmee hij chantabel wordt bij de dreiging van het verliezen van z’n baan: met schulden ga je het gevang in. Gaat het op zich goed qua werk, dan worden schulden aangegaan om een verbouwing in het thuisdorp te financieren. Wanneer je dan zonder werk komt te zitten, betekent dat een directe overtreding op het hebben van een schuld. En dat levert maar één ding op: een enkeltje gevangenis. Zonder uitzicht op een goede afloop trouwens, want wie koopt je vrij? De cellen zitten er vol mee.
Ook de wat beter gesitueerde expats kan het slecht vergaan met een variant op bovenstaand relaas. Een man verloor vrij snel bij aankomst zijn baan en de schoolkosten van diens kinderen moesten worden voorgefinancierd waarvoor een lening was aangegaan. Ook zijn vrouw verloor haar baan. Het gevolg was dat er een dringend beroep gedaan moest worden op het thuisfront wat in dit geval goed afliep. Zo zijn er feitelijke problemen en drijven er steeds vaker wolken boven het hoofd van buitenlandse workers, expat of niet.
Maar het kan nog veel treffender. We noteren eind 2013. Onder de belofte haar thuis te brengen wordt na een avond stappen in een uptown club een Engelse twintiger door een Qatari in een zelfbenoemd seksappartement verkracht, doodgestoken, in de achterbak gehesen en verbrand in de woestijn teruggevonden. Achter haar ribben wordt een mes aangetroffen.
Noemenswaardig is dat de straf naast de moord in deze zaak ook gericht is op ‘het nuttigen van alcohol’ en ‘buitenechtelijke seks’. De zaak haalt veel internationale pers en net als bij Laura wordt ook hier de moeder breed uitgelicht in de media: emo sells. De rechter laat bij de veroordeling of het levenslang of een ter dood veroordeling moet zijn, meewegen wat de familie van de dader vindt. H leest het goed: de-dader-familie. In Nederland is nog maar net doorgedrongen dat je als familie van het slachtoffer je zegje moet kunnen doen, hier weegt zwaar mee of je als stamhouder van de clan wel wenst dat de dader nadat jouw familie-eer is besmeurd mag blijven leven of dat je beter af bent zonder.
Het vergt enige studie om erachter te komen hoe Qatar en diens gezellen omgaan met het fenomeen mensenrechten en hoe ze er zelf over communiceren: ze gaan eigenlijk nooit in gesprek en er komt in elk geval weinig concreets uit (en dan zeg ik het nog netjes). Oorspronkelijke verdragen worden graag geframed als Westers-imperialistisch en ratificeren lijkt alleen te kunnen als iets niet in strijd is met Het Grote Boek.
Het Slavernij- en Zwarte Pieten-niveau kennen ze hier ook in enige vorm. En ze definiëren zaken anders, beschikken over vertalers die rechte zaken tot krom verschrijven (de bananen) en creëren daarmee hun eigen mensenrechten. Daartoe worden Golf (nee, niet de sportversie)-conferenties belegd zonder harde uitkomsten, behoudens het kloppen op elkaars borst en het roulerende gastland in het bijzonder.
Om maar spreekwoordelijk aan de bal te blijven, spelen Genève, New York en zo het spelletje braaf mee: een bijdrage aan een conferentie in Qatar, een handshake hier of daar en het installeren van matig bemande luisterposten in het Midden-Oosten zijn de belangrijkste stappen die de VN in het Midden-Oosten kan doen. Vluchtelingenorganisaties en donor darlings halen in brandhaarden elders de hete angels uit het vuur en genereren af en toe wat misstanden die kort voor nieuws doorkunnen naar het Westen; de andere kant op komt er weinig tot niets, behalve jij-bak misstappen zoals Abu Ghraib en de mensonterende behandeling van vermeend boeventuig in Guantanamo Bay.
Dat dit alles niet alleen mij doet denken aan Zuid-Amerikaanse of Zuid-Oost Aziatische taferelen, waarbij de valselijk beschuldigde -erin geluisde- drugstoerist sussend door diens advocaat wordt toegesproken, niets verstaat, waarna hem of haar als donderslag bij heldere hemel een vette veroordeling als voorbeeldstelling ten deel valt, lijkt niet zo vreemd. De vraag is of Nederland zich de sloffen uit het vuur gaat lopen voor deze toeriste of dat onze ambassade er vooral lijkt te zijn voor het bedrijfsleven.
De titel van deze Qolumn dekt de lading trouwens niet: het is geen Bananenrepubliek. Dat predicaat lijkt Qatar niet te verdienen. (Wel is er een Bananeneiland voor de kust en nee, dat is geen kopie van Alcatraz of Robbeneiland.)
Het is doorgaans aangenaam vertoeven in die tourist trap. Zonder alcohol en pillen, dat dan weer wel.
Onze man (M/V) in Qatar schrijft vanwege begrijpelijke redenen onder pseudoniem. Echte naam is uiteraard bij de redactie bekend.
