“Ik voel een grote minachting jegens Bouterse. Niet alleen vanwege de decembermoorden in 1982, maar vooral hoe ordinair hij ons nabestaanden de afgelopen periode heeft behandeld. Bouterse steekt de draak met het onderzoek, familieleden en de slachtoffers. Vooral in zijn redevoeringen. Eerst dacht ik nog, hij moet vervolgd worden, want hij heeft mijn broer vermoord. Nu denk ik, die man is ziek. Bouterse is nooit op een zitting verschenen. Eén keer is hij verhoord door de rechter-commissaris. Daarna sprak hij de menigte toe. ‘Ik, verdachte? Ik dacht dat ik als getuige-deskundige werd opgeroepen’.”
Het is twee dagen na de zitting van de krijgsraad in Paramaribo. Eddy Wijngaarde zorgde voor de accreditatie in de rechtszaal, samen volgden we de zitting. De uitspraak is inmiddels bekend: na een schorsing van vier jaar gaat de ‘zaak’ Bouterse door. En wel op 30 juni. Op die datum wordt de strafeis tegen de verdachten uitgesproken.
Artikel gaat verder onder afbeelding.
Eddy Wijngaarde
De rechtszaak tegen de huidige president en toenmalig legerleider, samen met nog 22 verdachten, werd in 2012 geschorst nadat het parlement een amnestiewet had aangenomen. Die werd ter plekke uit de hoge hoed getoverd met de intentie om alle verdachten, inclusief Bouterse, vrijuit te laten gaan.
Nu, vier jaar later, wordt die wet door dezelfde krijgsraad verworpen omdat er sprake is van ‘inmenging in een lopend proces’.
Daar komt nog bij dat de nabestaanden in staat worden gesteld om een schadeclaim in te dienen, die volgens ‘internationale maatstaven’ wordt vastgesteld.
Wie denk dat er in het uiterst sobere gebouwtje waar de zaak wordt behandeld een euforische uitbarsting plaatsvindt, met name onder de nabestaanden, slaat de plank volledig mis. Hier en daar is een traan te zien, maar wat vooral opvalt is een zelfverzekerd collectief, aangevoerd door drie advocaten. Na lang vechten en het uitdiepen van alle mogelijke juridische scenario’s, krijgen de nabestaanden vandaag dan eindelijk het gelijk aan hun kant. Bouterse komt niet langer meer weg met zijn vertragingen en trukendoos, maar hij wordt veroordeeld, hoe de straf ook moge uitvallen en een mogelijk hoger beroep al in de lucht hangt.
“Deze uitspraak is heel belangrijk voor mij”, legt Wijngaarde onbewogen uit. “In meerdere opzichten. Persoonlijk, maar vooral in onze strijd om de namen te zuiveren van de slachtoffers. Die mensen moeten in ere hersteld worden. Mijn eigen broer staat nog steeds te boek als couppleger, samenzweerder, een gevaar voor de staat. Dat wordt tot op de dag van vandaag bevestigd door een gedenkteken, door Bouterse geplaatst in de Memre Boekoe Kazerne, met daarop de namen van de ‘coupplegers’. Hij heeft daar een soort museum voor zichzelf opgericht en heeft zich laten opnemen tussen de groten der aarde zoals een Fidel Castro, Che Guevara en een Hugo Chávez.”
In Fort Zeelandia, waar op 8 december 1982 de executies plaatsvonden, staat sinds 2009 eveneens een gedenkteken. Een initiatief van de Stichting 8 december, onder andere door Wijngaarde opgericht. Ternauwernood is voorkomen dat de gewraakte kazerne door Bouterse werd geconfisqueerd omdat hij daar zijn administratie wilde onderbrengen. Het bestuur van museum Fort Zeelandia, zo heet het nu, boog niet voor de eisen van de huidige president. Bescherming van cultureel erfgoed gaat voor het exploiteren van een overheidsgebouw, was de argumentatie.
Terug naar die bewuste 8 december, 1982. Frank Wijngaarde weet dan al dat hij aan de beurt is. Vlak voor zijn executie gaat hij nog langs bij zijn dochters, om afscheid te nemen, zoals later blijkt.
“Ze kunnen me niks maken, ze kunnen mij niks doen”, klinken zijn woorden in zijn eigen huiskamer, terwijl hij beter weet. Want ruim daarvoor al wordt hij op een onbewaakt moment niet alleen volledig gemolesteerd door anonieme belagers, maar ook bedreigd en gevolgd. Dat geldt overigens ook voor Eddy. Frank, journalist en criticaster van het militaire regime, beschikt over een zwartboek waarin gedetailleerd wordt beschreven hoe de militaire milities van Bouterse zich misdragen. De journalist maakt gebruik van marktverkopers die anoniem informatie over die misstanden voor hem inwinnen.
Frank wil dat publiceren maar het document moet eerst in veiligheid worden gebracht. Eddy vindt zijn medewerking niet verstandig, want hij wordt zelf gescreend. Hij stuurt het naar John Jansen van Galen, dan redacteur van de Haagse Post. Met één groot probleem: het document wordt door Van Galen nooit ontvangen. Waar het dan wel is gebleven? Niemand weet het.
Nog los van zijn journalistieke activiteiten was de broer van Eddy in 1982 ook nog voorzitter van de vereniging van journalisten én de vereniging voor democratisch rechtsherstel, waarin ook vertegenwoordigd de vakbonden, vrije beroepen en de kerken.
Na de executie wordt de familie van Frank Wijngaarde geïnformeerd door de Franse ambassade. Als Eddy de slaapkamerdeur van zijn moeder open doet hoeft hij niets te zeggen. Ze weet al precies wat er is gebeurd en ze zal er nooit meer één woord over zeggen. Pas jaren na de moord stelt ze slechts één vraag aan haar zoon: “Zit die meneer Bouterse daar nog steeds?”
Terug naar de actualiteit. Wat gaat er volgens Eddy gebeuren, de 30ste juni? Hoe gaat Bouterse om met een straf en wat zijn de gevolgen voor het land, dat door een heftig economisch dal gaat?
“De situatie is nu volkomen veranderd. Bouterse heeft zich kwetsbaar gemaakt. Hij heeft iets uitgespookt, wat iedere weldenkende regeerder of machtshebber niet gedaan zou hebben. Hij heeft al het geld opgemaakt. Bouterse heeft het volk in het moeras geduwd, waardoor hij zijn achterban kwijt is geraakt.
“Wij willen dat het rechtsproces zijn beloop krijgt en dat er een vonnis komt. Dat kan vrijspraak zijn of zelfs gebrek aan bewijs. Misschien wordt het een lichte straf of ontzegging van bevoegdheden. Hoe dan ook, de rechtsorde in Suriname is aangetast en die moet eerst hersteld worden.”
Artikel gaat verder onder afbeelding.
Gezien zijn zwakke positie kan Bouterse zich geen rare acties meer veroorloven, denkt Wijngaarde. Wellicht kiest de president voor een compromis en lijfsbehoud. “Een oud-officier van justitie vertelde me dat dit standaard gebeurt”.
Met andere woorden: regisseert Bouterse nog steeds zijn eigen rechtszaak, omdat de rechterlijke macht nog steeds in de tang zit?
“Nee, die heeft meer ballen gekregen en durft meer. Ook de rechters zijn door Bouterse tot op het bot beledigd en vernederd, dus het klimaat is dat wat betreft behoorlijk opgeschoond.”
Ook binnen andere geledingen neemt de weerstand en antipathie tegen Bouterse toe. Neem het politieapparaat. “Toen de nieuwe politiecommissaris werd geïnstalleerd werden er 2500 man opgesteld voor de ceremonie. Daarvoor moesten ze allemaal hun wapen inleveren, zogenaamd onder het mom van de veiligheid. Een bedenkelijk argument, gezien de toename aan dissidenten binnen het politiekorps.”
Wijngaarde sluit bovendien niet uit dat het gevaar voor Bouterse ook nog uit een andere hoek kan komen: de drugshandel. Een aantal uit Suriname afkomstige partijen drugs zijn een paar keer onderschept. “Een vergelding binnen die scene is niet ongebruikelijk.”
Daar komt nog bij dat in New York de zoon van Bouterse tot 16 jaar cel is veroordeeld voor drugs- en wapenhandel en een connectie met terroristische activiteiten van Herzbolla zou hebben. “In de keuken van Bouterse heeft zijn zoon volgens de geruchten afgevaardigden van die beweging aan zijn vader voorgesteld, om te kijken wat voor vlees ze in de kuip hadden. De aanklager in New York heeft het over drie verdachten in de zaak. De zoon van Bouterse, een vriend en een man, wiens naam niet genoemd wordt. Gaat er een lichtje branden?”
De macht van Bouterse mag dan tanende zijn, “Bouterse heeft de macht al niet meer hoor ik uit betrouwbare bron, alleen zijn omgeving houdt dat nog in stand”, twee kunstjes is ‘ie volgens Wijngaarde nog niet verleerd. Verdeel en heers, maar ook het aanwakkeren van de angstcultuur onder de bevolking.
“Als je je nu kritisch opstelt, kun je er vergif op innemen dat je je baan verliest. Van het ene op het ander moment, zo grof wordt dat gedaan. Opdrachten worden niet meer gegeven of verlengd. Ik merk dat zelf maar een van mijn vrienden ervaart dat ook aan den lijve. Hij heeft twaalf mensen in dienst. Er komt geen opdracht meer binnen.”
Wat opvalt is dat de jongere generatie, een groot deel van de bevolking, met geen woord rept over de decembermoorden. Terwijl je toch zou denken dat het bloedbad met de paplepel is ingegoten. “De ouderen houden dat zelf tegen”, weet Wijngaarde uit eigen ervaring. “Er rust niet alleen een taboe op, erover praten is al verboden.”
De angst onder de ouderen is makkelijk te verklaren, volgens Wijngaarde. “De terreur van het vroegere militaire regime is daar debet aan. Als je vrouw thuis wordt opgehaald en in de kazerne belandt vergeet je dat nooit meer. Vooral niet als je een pakketje brood langs brengt en er aan de poort wordt gezegd dat ze dat misschien wel niet meer nodig heeft.
“Op dit moment doet een journalist onderzoek naar dit taboe onder jongeren, aangewakkerd door de ouderen. Ze is zelf jong en juist die doelgroep gaat ze benaderen.”
Diezelfde jongeren zijn opgevoed met geschiedenisboeken die gecensureerd zijn. Demonstraties in Nederland met de leuze ‘Bouterse Moordenaar’ zijn voor hen bewust verborgen gebleven.
In 2000 dreigen de moorden na achttien jaar te verjaren, maar daar staken de nabestaanden een stokje voor. Als dat niet was gebeurd was de zaak kansloos geweest, want justitie nam toen geen enkel initiatief. Het onderzoek werd heropend, met alle gevolgen van dien. “Mijn moeder stond DNA af en ook ik keek in het kader van het forensisch onderzoek naar de foto’s van de kist van mijn broer, die heropend werd en waar de balletpakjes van zijn dochters nog net te zien waren.”
Volgens Wijngaarde lijden de kinderen van Frank erg onder het dramatische verleden van hun vader. Twee dochters wonen nu op Curacao en Aruba, twee zonen in de Verenigde Staten.
“De oudste schrijft nog steeds over de gebeurtenissen”, weet hun oom.
In zijn Nederlandse periode werkte vader Frank bij het Handelsblad. De tijd van Hans van Mierlo, toen nog journalist. Frank had volgens zijn broer een goede band met hem. “Als de krant in Amsterdam was gezakt verzamelden we altijd in café Scheltema, daar zat iedereen”.
Maar Frank had ‘niks’ met Nederland, dus ging hij terug. “Hij hield niet van Nederland, hij hield van Suriname.”
Zelf kent Eddy geen angst, maar dat komt omdat hij dat zelf nooit zo heeft ervaren. Dat betekent overigens niet dat hij in zijn eigen leven geen concessies moest doen. Zijn vrouw, Hennah Draaibaar, werkte lange tijd als correspondent voor het NOS-Journaal. Om belangenverstrengeling te voorkomen, deed hij een paar stappen terug in zijn verzet tegen Bouterse. Maar ook om de integriteit van zijn vrouw veilig te stellen.
