Volgende week is het Brexit-referendum en dus was het woensdag tijd voor een policy dialogue van denktank EPC – European Policy Center – over de relatie tussen Groot-Brittannië en de EU. De titel: “Britain and Europe: a new settlement?” EPC is net als vele andere Europese denktanks een onduidelijke organisatie: vele financieringsbronnen en vage doelstellingen. Maar één ding is wel duidelijk: EPC is tegen een Brexit. Zonder EU, geen werk voor Europese denktanks.
EPC heeft een boekje uitgebracht met verhalen over de relatie tussen Groot-Brittannië en de EU. Ook zijn vier experts komen opdraven om de zaal bij te praten over de mogelijke gevolgen van een Brexit. Het probleem is volgens EPC vooral dat het referendum over emotie gaat en niet over ratio. “Dat hebben we onlangs in Nederland nog gezien”, meldt een van de sprekers. De campagne om in Groot-Brittannië te blijven vindt men hier massaal niet overtuigend. Genoeg zorgen dus: de peilingen gaan ook al in “de verkeerde richting”.
Ondanks de duidelijke beleidsvoorkeuren van deze zaal, levert deze middag toch interessante kanttekeningen op waarom Groot-Brittannië misschien beter in de EU kan blijven.
De sprekers vinden het vreemd dat de aanleiding van het referendum in de Britse campagne helemaal geen aandacht krijgt. Premier Cameron heeft een deal gesloten met de EU om geen onderdeel te zijn van een “ever closer union”, om een rode kaart te mogen uitdelen en om buitenlandse werknemers in Groot-Brittannië anders te behandelen. Niemand heeft het hier tijdens de campagne over, terwijl vooral het eerste punt ideologisch verstrekkend is. Het enige dossier wat in de campagne een rol speelt is immigratie. De deal van Cameron lijkt niemand iets te interesseren. Dit versterkt het beeld dat de discussie volledig door emotie wordt gekaapt.
Volgens de sprekers wreekt zich bij dit referendum dat de EU in Groot-Brittannië al decennialang in een negatief daglicht staat. De Britten die de discussie het meest raakt – de anderhalf miljoen Britten die in het buitenland wonen – worden bijvoorbeeld niet gehoord en hebben geen stem in het debat. Ze hebben al helemaal geen woordvoerder, laat staan een overtuigende. Niemand lijkt het iets te boeien wat er met hen gebeurt als er straks wellicht geen vrij verkeer van personen meer is.
Als er een Brexit komt, leren we, zal de feestvreugde bij het Brexit-kamp snel afgelopen zijn. Een spreker waarschuwt dat het feest niet langer dan één dag zal duren, omdat iedereen zich de dag na het referendum zal afvragen wat er nu moet gebeuren. De Brexit-fans hebben geen plan voor de situatie dat Groot-Brittannië geen lid meer is en misschien nog wel erger: ze zijn het onderling oneens. Eigenlijk kun je bij het referendum alleen tegen immigranten stemmen: je weet niet waar je precies voor stemt als je een Brexit steunt. We weten dus straks ook niet welk alternatief de Brexit-stemmers willen.
Een spreker ziet een constitutionele crisis in het Verenigd Koninkrijk ontstaan. Vooral Engeland heeft problemen met de EU, maar dat geldt veel minder voor Noord-Ierland, Wales en Schotland. Er zijn grote verschillen en die kunnen in de uitslag tot uitdrukking komen. Wat gebeurt er als alleen Engeland bij meerderheid voor een Brexit is? Als de Brexit er komt, kunnen de Schotten onafhankelijkheid gaan eisen, afhankelijk van de economische effecten die de Brexit heeft. Maar Schots EU-lidmaatschap is ook niet van de ene op de andere dag geregeld.
Voorstanders van een Brexit zeggen vaak dat er wel handel gedreven kan worden met de EU als er geen lidmaatschap meer is. Hier wreekt zich het gebrek aan plannen: we weten niet hoe die verdragen eruit moeten zien, meldt een spreker. Bij een Brexit heeft de bevolking zich óók tegen de gezamenlijke markt uitgesproken. Een positie als die van Noorwegen – geen EU-lid, geen stemrecht over EU-regels, maar ze wel allemaal invoeren – is in theorie mogelijk maar ligt politiek moeilijk als een land lidstaat is geweest, schat een andere spreker in. Als je “nee” zegt tegen de club, val je er helemaal buiten.
Dit laatste moet vooral andere landen ervan weerhouden de EU eveneens te verlaten. Er moet wel een verschil zijn tussen lidmaatschap en geen lidmaatschap, meldt een spreker. Maar het gevaar van precedentwerking bestaat altijd, leren we: als Groot-Brittannië blijft, heeft Cameron uitzonderingen voor zijn land binnengehaald die alleen voor het Verenigd Koninkrijk gelden. Zo’n deal wil Victor Orban in Hongarije ook wel. En de Polen eveneens. Als er geen Brexit komt, bestaat de kans dat andere landen soortgelijke individuele deals gaan eisen met het dreigement de Unie te verlaten.
Zo leren we: Groot-Brittannië mag niet te veel voordeel hebben van een Brexit, maar ook niet van de Cameron-deal, anders is – precies zoals eurosceptici al dachten – het hek van de dam.
Chris Aalberts doet onder de titel #Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land.
