De mensen die voor een Brexit hebben gestemd hebben het allemaal niet goed begrepen. Dat is de teneur van veel politici, journalisten en wetenschappers die de historische gebeurtenis willen duiden. Zo ook zaterdag in Nieuwsuur, waar NRC-correspondente Caroline de Gruyter haar licht liet schijnen over de het Britse referendum.
Hoe ver haar eigen begrip reikt werd pijnlijk duidelijk toen presentator Twan Huys haar vroeg haar visie te geven op de poll van het Remain-kamp om een tweede referendum te houden met een hogere opkomstdrempel. Er verscheen een teller in beeld die live het aantal ondertekenaars in beeld bracht. Sore losers zou je denken, maar zo niet mevrouw De Gruyter:
“Nou ja, ik denk wel dat je hieruit kunt afleiden dat de echte winnaar van het referendum de firma Kleenex is geweest, omdat er zo ontzettend veel mensen spijt hebben gekregen van de stem die ze uitgebracht hebben, dat ze nu om een nieuw referendum gaan vragen en het omgekeerde willen stemmen als wat ze vorige week hebben gestemd.”
Historicus Felix Klos die ook aan tafel zat wees er fijntjes op dat de meeste mensen die deze petitie ondertekenen waarschijnlijk vooral Remain-stemmers zijn. Om er vervolgens met een minzaam lachje aan toe te voegen dat er ongetwijfeld ook mensen zijn die spijt hebben van hun Leave-stem gezien de twee belangrijkste Google-vragen de dag na het referendum: ‘Wat is de EU?’ en ‘Wat gebeurt er als Groot-Brittannië de Europese Unie verlaat?’ Twan Huys vatte het nog even instemmend samen: “Niet iedereen was even goed geïnformeerd.”
De gretigheid waarmee men Leave-stemmers als slecht geïnformeerd of spijtoptant wil neerzetten spat er van af. Een dag later blijkt uit nieuwe polls dat slechts een klein percentage van zowel de Leave als Remain stemmers spijt heeft van hun stemkeuze.
Dit verhaal is kenmerkend voor de ongelofelijke arrogantie waarmee veel wetenschappers, politici en journalisten op ‘het gewone volk’ neerkijken: “Ze hebben het niet goed begrepen en aan ons de schone taak om het nog eens uit te leggen”.
Maar het heeft er alle schijn van dat ze zelf soms nauwelijks in staat zijn om de onderliggende processen te begrijpen, laat staan te duiden.
Dat blijkt bijvoorbeeld als Twan Huys vraagt wat de Europese leiders moeten doen om de onvrede van de mensen in Europa weg te nemen: “Ik denk dat het heel moeilijk wordt om deze mensen tevreden te stellen, want we zijn ongelofelijk verwend met zijn allen, en we doen niet anders dan klagen” aldus Caroline de Gruyter, om te vervolgen met:
“We hebben het nog nooit zo goed gehad in de geschiedenis. Er zijn natuurlijk de winnaars van de globalisering en je hebt de verliezers van de globalisering, de wereld verandert ongelofelijk snel en mensen moeten zich daar keihard en snel aan aanpassen en dat kan ongelofelijk veel pijn doen. Tegelijkertijd denk ik wel eens: ‘Hoe is het mogelijk dat we het zo goed hebben – we zijn nog steeds het meest welvarende continent van de wereld – hoe het kan dat iedereen alleen maar loopt te klagen.'”
Ik wist niet wat ik hoorde. Mevrouw De Gruyter weet dat de globalisering winnaars en verliezers kent, maar begrijpt kennelijk niet dat die verliezers iets te klagen hebben. Maar eigenlijk is dat helemaal niet zo moeilijk te begrijpen als je naar wat voorbeelden in de Nederlandse context kijkt.
Als er bijvoorbeeld veel goedkope Poolse bouwvakkers naar Nederland komen om te werken, dan is dat wellicht ontzettend fijn voor bijvoorbeeld eigenwoningbezitters die willen verbouwen. Maar het is niet zo fijn voor al die Nederlandse bouwvakkers die daardoor hun werk kwijt raken of hetzelfde werk voor veel minder geld moeten gaan doen. Het lijkt me dat die toch wel wat te klagen hebben.
Een ander concreet voorbeeld zijn de tienduizenden asielmigranten die elk jaar naar Nederland komen vanwege internationale verdragsverplichtingen en slecht bewaakte Europese buitengrenzen. Voor het merendeel stromen die na statusverlening direct door naar de sociale zekerheid en een sociale huurwoning. Het geeft veel hoogopgeleide, progressieve kiezers wellicht een goed gevoel om een ruimhartig asielbeleid te steunen. Maar voor de spreekwoordelijke Henk en Ingrid zou het best reden tot klagen kunnen vormen als het er toe leidt dat hun uitkering op termijn verlaagd wordt of als ze daardoor nog langer op een sociale huurwoning moeten wachten.
Zomaar twee concrete voorbeelden van winnaars en verliezers van vrijhandel, Europese integratie en immigratie. Wie een beetje zoekt op internet kan zien dat die tegenstelling tussen winnaars en verliezers van die processen ook bij de Brexit een cruciale rol hebben gespeeld. Lees bijvoorbeeld het commentaar van Owen Jones in The Guardian die het falen van de Remain campagne onder meer als volgt verklaart:
“The government’s Project Fear relied on threats of economic turmoil. But these are communities that have been defined by economic turmoil and insecurity for a generation. Threats that you will lose everything mean little if you already feel you have little to lose.”
Een ander voorbeeld is het mogelijke verband tussen hoge aantal Leave-stemmers in de Engelse plaats Boston en de loondrukkende werking van de hoge instroom van Oost-Europese immigranten in combinatie met de torenhoge huren die dat heeft veroorzaakt.
Dit soort observaties worden ook ondersteund door de wetenschappelijke literatuur over deze materie. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat instroom van laaggeschoolde immigranten meestal goed is voor hooggeschoolden en kapitaalbezitters (de winnaars) en slecht voor laaggeschoolden (de verliezers). En ook dat migratie en verzorgingsstaat mede daarom niet goed te combineren zijn.
Kort gezegd neemt door vrijhandel de vraag naar laaggeschoolde arbeid in landen als Nederland en het Verenigd Koninkrijk gestaag af terwijl het aanbod van laaggeschoolde arbeiders door Europese integratie en immigratie gestaag toeneemt. En dat holt de positie van de laaggeschoolden steeds verder uit. Die hebben dus alle reden tot klagen.
Al met al kan het voor veel Britse verliezers van globalisering best rationeel zijn geweest om Leave te stemmen. En meer algemeen hoeft het helemaal niet verbazingwekkend te zijn als bij een eventueel Nexit-referendum hetzelfde zou gebeuren in Nederland. Want het is eigenlijk best logisch dat kiezers zich keren tegen ontwikkelingen die hen tot verliezers maakt.
Maar dit soort overwegingen spelen in de duiding van Nieuwsuur geen enkele rol. De teneur is toch vooral dat alle mensen die dit soort ontwikkelingen niet zien zitten het niet begrepen hebben en dat het probleem is opgelost als de elite het maar goed uitlegt. “Het verhaal van Europa is een politiek verhaal”, aldus De Gruyter, “als onze leiders dat gaan vertellen dan zijn er absoluut geen referenda nodig”.
Maar De Gruyter vergeet er bij te vertellen dat politici altijd de vorige oorlog uitvechten. De vorige oorlog werd onder meer veroorzaakt door extreem nationalisme. Het antwoord was verzwakking van de natiestaat door inkapseling in de Europese Unie en daarnaast een welwillende houding ten aanzien van (asiel)migratie om zo de schande van de Holocaust weg te wassen. De hoogopgeleiden profiteren van die ontwikkelingen en wentelen de negatieve gevolgen af op de laagopgeleiden.
En daarmee wordt de kiem gelegd voor de volgende oorlog, een onderhuidse veenbrand die al broeit in de banlieues en op veel andere plekken in Europa waar onverantwoord beleid economische tegenstellingen creëert langs etnische en religieuze scheidslijnen. Het wordt tijd dat dit inzicht eens doorbreekt.
