Vladimir Poetin. De Engelse schrijver Michael Honig (een pseudoniem) zag er een veelbelovend romanpersonage in, niet in zijn huidige gedaante, als president, maar in de hoedanigheid van dementerende bejaarde. Hoe zouden de laatste levensjaren van deze ex-KGB-er en verdeel-en-heers tsaar eruit kunnen zien, moet Honig hebben gedacht. En kwam uit op een burcht annex buitenverblijf, vlakbij Moskou, waar allerlei addergebroed zich verdringt om rond de tochtige geest en het onwillige lijf van de voormalig president naar hartenlust uit diens onder staatstoezicht tot stand gekomen privévermogen te pakken wat er te pakken valt: van koks tot huishoudsters, van beveiligers tot doktoren, van tuinlieden tot voedselleveranciers.
Dat ‘De aftakeling van Vladimir P.’ geen Russische roman is, maar in wezen een westerse kijk biedt op de laatste jaren van Poetin, kun je opmaken uit de aanwezigheid van een moreel deugdelijk personage, een licht in de duisternis, waar Russische romans vaak genoegen nemen met het schetsen van de ploertigheid der werkelijkheid, zonder enig contrapunt. Er is namelijk één baken van hoop aanwezig in de verdorven biotoop van het riante buitenverblijf en dat is Poetin’s persoonlijke verzorger: Nikolaj Iljitsj Sjeremetev. Hij is de blanke ziel, het menselijk geweten, in een poel van hebzucht, al doet de auteur in het eerste deel van de roman zijn best de verrotte verhoudingen nog aan het oog van de lezer te onttrekken. Door in te zoomen op de liefdevolle aandacht van Sjeremetev voor zijn ‘baas’ Poetin – hij gaat met hem uit wandelen, zorgt dat hij goed en regelmatig eet en tijdig kalmerende tabletten krijgt toegediend wanneer Vladimir Vladimirovitsj over zijn theewater raakt – smaakt het begin van deze roman nog naar idyllische kalmte, alvorens de tentakels van het banditisme tot in de diepste krochten van het buitenverblijf zullen doordringen en de roman van de rondvliegende lijken een asgrauwe kleur op de wangen krijgt.
Wie in ‘De aftakeling van Vladimir P.’ het antwoord zoekt op de drijfveren en de psychische gesteldheid van de man die momenteel Rusland regeert, komt bedrogen uit. Aangezien Poetin in de roman het stadium van seniele, ouwe zak heeft bereikt, komt er weinig coherents uit zijn mond. Alles wat hij doet of zegt is hij na een paar minuten, en vaak nog sneller, weer vergeten. Dat Poetin panische aanvallen heeft vanwege het imaginaire hoofd van een Tsjetsjeense krijgsheer, dat overdag of in zijn dromen plotseling voor zijn geestesoog verschijnt, suggereert op zijn minst dat hij een slecht geweten heeft over het Tsjetsjeense conflict. En dat hij grote animo ten toon spreidt om glorieuze momenten uit zijn presidentsloopbaan – niet zelden het ontslaan of publiekelijk degraderen van rivalen – nog eens uit te vergroten, laat de lezer geen andere conclusie dan met een klassieke machtswellusteling van doen te hebben. Nee, nieuw of fijnzinnig licht laten schijnen op de figuur Poetin, lijkt hier niet de prioriteit. Wat dan wel?
De missie van de schrijver is niet al te moeilijk te achterhalen. Het buitenverblijf staat symbool voor Rusland, de omringende personeelsleden voor de oligarchenklasse, die de relaties met het opperhoofd gebruikt om rijkdom te vergaren en de bundeltjes roebels die links en rechts in allerlei zakken verdwijnen voor de smeerolie van Poetin’s macht: de wijdverbreide corruptie. Verzorger Sjeremetev, de deugdzame, de enige man tot wie Poetin’s lijden doordringt, ontwaakt langzaam uit zijn nobele droom en wordt gedwongen zijn partijtje in het systeem mee te blazen. In het slepende conflict tussen kok Stepanin en huishoudster Barkovskaja, bijvoorbeeld, die er allebei naar streven Hoofd Voedselinkoop van het buitenverblijf te worden (een positie die uitzicht biedt op allerlei ‘percentages’, ofwel, aantrekkelijke, zwarte geldstromen), kun je elke bendeoorlog van Rusland herkennen, inclusief de nonchalante liquidaties. Het is een conflict dat uiteindelijk beslecht wordt door een brute vergiftiging.
Te vervelen hoef je je absoluut niet bij ‘De aftakeling van Vladimir P.’, maar verwacht ook geen raffinement. Voor de (westerse?) ogen van goedzak Sjeremetev ontrolt zich een verdorven universum van lomperiken, waarin ieders leven zoveel waard is als zijn of haar plek in de keten van corruptie. Uiteindelijk komt Sjeremetev tot het inzicht dat de man voor wie hij zorgt de hoofdaanstichter is van dit alles. Er wacht ons dan nog een min of meer verrassend slot, waarbij Poetin, zoals het hoort, zijn laatste adem uitblaast.
Dat voormalig Rusland-correspondent Olaf Koens deze roman kenschetst als ‘een fenomenaal kijkje achter de schermen’ en het de kwaliteiten toedicht van ‘een gedetailleerde beschrijving van hoe Rusland in elkaar steekt’ vond ik lichtelijk overdreven. Evenals zijn aanvullende bewering dat dit boek bewijst dat je om Rusland te begrijpen ‘fictie moet lezen’. Maar ach, zijn citaten op boekenkaften ooit te vertrouwen? Misschien hunkerde Koens te midden van die verwarrende, Russische werkelijkheid stiekem toch vooral naar het knusse schema van Goed en Fout. Die hunkering wordt in ‘De aftakeling van Vladimir P.’ ruimschoots bevredigd.
‘De aftakeling van Vladimir P.’, Atlas Contact, 350 pagina’s, 22,50 euro
