Studenten Europese Studies van de UvA hadden een conferentie georganiseerd over de relatie tussen Europa en de media. Ze hadden onder andere uw verslaggever uitgenodigd om over zijn ervaringen te vertellen. Mijn verhaal ging over de vraag of er echte controle op Europese instellingen mogelijk is. Mijn antwoord is dat controle praktisch onmogelijk is: het merendeel van de Europese politiek vindt achter gesloten deuren plaats. Dit geldt voor vrijwel alle onderhandelingen tussen de lidstaten, voor al het werk van de Europese Commissie en zelfs voor een aanzienlijk deel van het Europees Parlement.
De consequentie voor de journalistiek is meteen duidelijk. Je zit niet op de tribune als er onderhandeld wordt, je weet niet precies hoe de onderhandelingen verlopen en wat er wordt uitgeruild. Je bent als journalist veroordeeld tot persmateriaal: persconferenties, persberichten en allerlei publieke uitspraken over onderhandelingen waar je zelf niet bij was. Of dat materiaal inhoudelijk deugdelijk is, is moeilijk te zeggen.
Over dat persmateriaal weten we twee dingen. In de eerste plaats legt het de nadruk op de mooie en nuttige kanten van de EU. Negatieve kanten worden systematisch verzwegen. Waarom zouden EU-persvoorlichters journalisten uitgebreid over mislukkingen informeren? Een thema wat al helemaal niet in het persmateriaal te vinden is, is de invloed die burgers op Europees beleid hebben. De vraag zou moeten zijn: hebben burgers dit beleid zo gewild? Die vraag ligt voor insiders te ingewikkeld want van een volmondig “ja” is vrijwel nooit sprake.
Journalisten zijn dus vaak veroordeeld tot eenzijdige informatie en daarom is het niet moeilijk te zien waarom zoveel burgers kritisch zijn over EU-verslaggeving: deze is vaak op dit soort persmateriaal gebaseerd en daarmee eenzijdig. De vraag of er een achterban voor bepaald beleid is, is essentieel en wordt in bijvoorbeeld Den Haag vaak gesteld, maar bij de EU verdwijnt deze helemaal uit beeld. De EU brengt altijd vrede en voorspoed. Zo zien de EU-persvoorlichters het het liefst.
Toen kwam de echte ster van deze studentenconferentie: Caroline de Gruyter, ongetwijfeld de bekendste en meest befaamde EU-correspondent die Nederland kent. Ze distantieerde zich niet expliciet van uw verslaggever, maar haar verhaal was wel heel anders. De Gruyter vindt dat je heel veel verhalen over de EU wél kunt uitzoeken. Je kunt nabellen hoe verhalen in elkaar zitten en iedereen die achter gesloten deuren heeft onderhandeld wil daar best met je over praten, alleen anoniem. Zo kun je het verhaal achter de schermen prima vertellen, meldde De Gruyter.
De studenten hingen aan haar lippen. De Gruyter heeft natuurlijk ook gelijk: je kunt natuurlijk wel degelijk uitzoeken hoe beleid tot stand komt, je kunt een persbericht nemen en uitzoeken of er meer over te zeggen is dan de persvoorlichter meldt en ga zo maar door. Uw verslaggever deed dat ook een paar keer: D66 liegt dat ze een pesticide van de Europese markt wil weren, een EU-leeftijdsgrens voor sociale media is onzin en de PVV stemt in Brussel in met eurofiel onderwijs. Nabellen en rondmailen levert mooie verhalen op.
De Gruyter heeft in theorie gelijk, maar in de praktijk minder. Denk maar aan de vijf grote EU-dossiers van nu: migratie, TTIP, de euro, Brexit en het Oekraïne-verdrag. In al deze gevallen kunnen journalisten in theorie op de manier van De Gruyter hun werk doen en veel – maar niet alle – details naar boven halen. Ze kunnen dat alleen niet voor alle dossiers tegelijk. En daar zit hem dus ook precies de kneep.
De Gruyter zei dat eigenlijk ook: toen ze voor het eerst in Brussel kwam zaten er drie correspondenten voor NRC Handelsblad, toen ze de laatste keer wegging was ze de enige. De meeste dossiers blijven onaangeroerd liggen maar er moeten wel stukjes over in de krant staan. Correspondenten bij kranten en televisie hebben niet de luxe zelf hun thema’s te kiezen. Zij moeten alle grote dossiers verslaan. Dat betekent dat het merendeel van die dossiers niet op de manier van De Gruyter wordt uitgezocht.
Zolang burgers niet massaal voor EU-verslaggeving gaan betalen, krijgt u vooral nieuws gebaseerd op persberichten van de Europese instellingen. Als u dat niet bevalt, trek dan uw portemonnee.
Chris Aalberts deed dit jaar onder de titel #Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land.
