In Nederland is een slavernijdebat losgebarsten waarin een kleine groep activisten domineert, met de botte bijl als wapen. Dit doet geen recht aan het belang van het onderwerp.
Te weinig aandacht is er, zo klinkt als kritiek, voor de geschiedenis van de slavernij, om te beginnen in het onderwijs. Hier zit wat in maar anders dan activisten en organisaties met een politieke agenda zoals het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee) verkondigen.
De roep klinkt feitelijk om meer van hetzelfde en getuigt daarmee net als de praktijk in het onderwijs van navelstaarderij. De vaderlandse geschiedenis lijkt bijna samen te vallen met die van de Zeven Verenigde Nederlanden – en hun overzeese avonturen. Nog los van het feit dat Nederland meer is geweest dan dat, is er ook nog de context van de rest van de wereld.
De – geen misverstand, mensonterende – trans-Atlantische slavenhandel stond met nog wat koloniale uitwassen en ook rassendiscriminatie hoog op de agenda van het onderwijzend personeel dat ik als leerling meemaakte in de jaren zeventig. Bij de sociaal bewogen pastoor, die godsdienstles gaf op de lagere school. Bij de onderwijzer, die ook onderstreepte dat Nederlanders in Indonesië (“wij”, meen ik me woordelijk te herinneren) hadden gemoord. Vanuit de kerkbanken klonk solidair met de Amerikaanse burgerrechtenbeweging We shall overcome.
In het voortgezet onderwijs, van hetzelfde laken een pak. Traditioneel christelijk zondebesef ontmoette linkse maatschappijkritiek. Vanuit veel vakken – maatschappijleer, aardrijkskunde, geschiedenis, godsdienst – brachten docenten hun geëngageerde inbreng. Iedereen in de klas moest tijdens maatschappijleer opschrijven wie zijn of haar helden waren. Martin Luther King, Mahatma Gandhi en Nelson Mandela bleken de grote namen. Opkomen voor armen en verdrukten, verzet tegen onrecht, was waar het om draaide. Zie hier het referentiekader van mij en velen van mijn generatie met mij. Gelukkig maar.
Het schooldiploma al op zak, kwamen toch nieuwe vragen op. Over wat niet aan bod was gekomen. Het verhaal over slavenhandel begon bij de bij de West-Afrikaanse havensteden. Was het niet interessant meer te weten over wat zich in Afrika zelf afspeelde? Ten zuiden van de Sahara maar ook in het noordelijk deel van het continent, met de christelijke slaven, en de slavernij in bijvoorbeeld het Ottomaanse Rijk en het Verre Oosten.
Nederland maakte en maakt deel uit van de grotere wereld. Meer dan ooit is die ook nog eens onderdeel van Nederland zelf. Het onderwijs heeft intussen de taak leerlingen kennis maar ook empathie – als onderdeel van burgerschap – bij te brengen. Een wat bredere kijk op de geschiedenis kan dan geen kwaad.
Tot slaaf gemaakt worden: dat treft doorgaans mensen die niet tot de eigen groep worden gerekend. Ook in deze tijd gebeurt dat nog. Groepsdenken blijkt vaak een bron van ellende. Gelijk nog een waardevolle les, ook voor de verhitte geesten van deze tijd.
Beeld: Maarten Brante
