“Ja, iedereen kan wel zeggen dat ie van ISIS is”, zegt men dan nadat weer een eenzame gek op het publiek heeft ingehakt. En laten we wel zijn: dat is natuurlijk ook zo. Of dat iets wegneemt van de inspiratiebron blijft evenwel de vraag. Toch knaagt ook de gedachte, “heeft het wel iets met ISIS te maken?”. De nieuwe reeks van aanslagen laat een transformatie van de terreurgroep zien, van zelfbenoemde staat, naar een geest in Europa. In het aanpakken van die geest zullen we pragmatisch moeten zijn, en soms ook de ‘softe aanpak’ een kans moeten geven.
De gedachte dat de recente steekpartijen – wie denkt er nog aan Nice – niet de laatste zullen zijn, zal nagenoeg niemand meer als een verrassing zien. Opvallend is dat tegenslagen in Irak en Syrië gepaard gaan met meer aanvallen in Europa. Allemaal in de naam van ISIS. Uitreizen naar een falende staat heeft misschien ook weinig aantrekkingskracht meer. In plaats daarvan is de terreurgroep er wel in geslaagd haar naam ‘hier’ te vestigen. ISIS is geen staat meer, maar een idee. Een idee dat in filmpjes van de strijdgroep steeds verder versterkt wordt.
Duistere kruisvaarders rukken op naar ‘Islamitische gebieden’, een beeld dat samengaat met apocalyptische idealen. Wie er de propagandavideo’s van de terreurgroep op naslaat kan er bijna niet onderuit. Het beeld is: “nu gaat het er echt om draaien”, we moeten ons klaar maken voor één laatste slag. ISIS is geen staat meer, zo het dat al ooit geweest was, maar een idee geworden. ISIS is een meme geworden.
Terugkomend op het idee dat, letterlijk, iedere gek wel kan zeggen dat hij of zij van ISIS is. (Het is vooralsnog in de regel een hij, niet onbelangrijk) ISIS got you covered: in nagenoeg elke video die een beetje iets voorstelt sinds midden 2015 voegt de terreurgroep de oproep vooral in Europa aanslagen te plegen toe. “Als je niet naar het Kalifaat kunt komen”. En naar het kalifaat komen is nu inderdaad juist lastiger geworden. Uitreizen naar een groep die zware verliezen leidt is bovendien, zo zagen we al, misschien ook wel niet zo aantrekkelijk.
Dus inderdaad; iedereen kan wel zeggen dat ie van ISIS is en dat maakt de terreurgroep helemaal niets uit. Zolang er maar ‘ongelovigen’ omkomen, naast andere moslims die waarschijnlijk toch niet de ‘echte’ islam aanhangen. U kunt het verder wel invullen.
Is daarmee ISIS ook de controlerende factor? Het antwoord laat zich raden: hoe meer de terreurgroep een idee is, hoe minder iemand ergens in Raqqa aan touwtjes trekt. Dat ISIS daden opeist is ook een beetje een rare formulering. Je kunt het eerder bijna zien als iemand die zijn daad opdraagt aan het ideaal, “ISIS: deze is voor jou!”.
Daarnaast moeten we niet vergeten dat moderne communicatiemethoden, en ouderwetse contacten, er zeker wel voor zorgen dat informatie over en weer kan stromen. Ook wanneer iemand vorige week radicaliseert, en deze week amok maakt. We weten nog weinig van de exacte omstandigheden, maar de aanslagpleger in Wurzburg wist in ieder geval zijn video vooral bij de juiste mensen te krijgen. Zo kon Amaq er een logo opplakken en rondsturen.
Twee dingen vallen op bij de aanslagen; een flink deel van de aanslagplegers is home grown. Zeker, de aanslagplegers van ‘Parijs’ kwamen vanuit hun Kalifaatje richting Europa -al dan niet via de vluchtelingenroute- maar hadden oorspronkelijk een thuis in België. De oplettende cynicus onder u zal zeggen, “een thuis in deze wereld, maar geestelijk zat men in Raqqa”. Noem het de eerste fase van het implanteren van het ‘idee ISIS’.
Het is onmogelijk te zeggen wat er zal volgen, maar voorlopig heeft een ‘Parijs’ plaats gemaakt voor de eenling. Een deel van de commentaren spreekt welhaast smalend over deze ‘Lone Wolfs’, omdat de heren toch juist duidelijk niet alleen staan. Ze staan gezamenlijk in hun perverse interpretatie van een religie, en verklaren zich loyaal aan één organisatie.
Die twee zaken kunnen echter naast elkaar bestaan als een organisatie steeds meer een idee is. Een lone wolf kan een eenling zijn en toch die verbinding voelen, of ten minste zoeken.
Naast ‘home grown’ (en dan vandaag toch weer niet) is het tweede dat op zal vallen dat veel daders niet zulke ‘goede’ moslims lijken te zijn, én er lang niet altijd zo slecht voorstonden. Wat al bekend was van bekende Syriëgangers is dat ze vaak redelijk goed geschoolde burgers waren, met een toekomst in Europa. Ze hielden regelmatig van een stukje varken en een biertje.
Weer komen we terug op dat ‘idee’. De strijd, ginder in het Oosten, dát gaat echt ergens over. Een kantoorbaan in het Verenigd Koninkrijk betaalt een redelijk leven, maar vormt nooit een levensdoel. Een lapje knor is wel heerlijk, maar is dat nu alles dat er is in het leven? Hetzelfde geldt voor degene die niet naar Syrië gaat, maar als einzelgänger op een kamer zit. Hij vindt aansluiting bij een doel, een groter iets. ISIS biedt een manier om eens ergens bij te horen dat écht telt. En óf het telt: we horen er elke dag van.
In de video’s van ISIS zien we ook hoe ze inspelen op de actualiteit in Westerse landen. Alsof het een reactie is op spanningen in Amerika, verklaarden zij dat in het Kalifaat de “zwarte en witte man naast elkaar staan”.
Voor de niet-vrome moslim biedt een aanslag een laatste uitweg. Een haast oud-Katholieke aflaat: het martelaarschap om nog één keer wel wat te betekenen. Het biedt een uitweg voor diegenen die het gevoel hebben altijd naast de werkelijkheid geleefd te hebben. De klassiek zelfmoord-schreeuw om hulp van de depressieve ook: voor één keer -heel even- ziet men je staan, en bepaal jij de wereld.
De oplossing ligt dan ook niet in pure repressie, of dichte grenzen, het vergt een aanpak die de ‘softe’ benadering van jongeren combineert met duidelijke grenzen. Het volstaat niet te zeggen dat we moeten uitgaan van de liefde, wanneer mannen mensen plat rijden met een vrachtwagen. De illusie dat we een idee kunnen inperken met een dichte grens is echter evenmin een goede leidraad.
Alleen met een pragmatische aanpak verslaan we ISIS en haar onvermijdelijke opvolgers.
