Eén bericht van Recep Tayyip Erdogan en er gaan meer mensen de staat op dan bij het verschijnen van Pokemon Go. Na de coup waren ook hier in Nederland en Duitsland de Turkse lynchmobs binnen enkele uren gemobiliseerd. En reken maar dat al die opgekropte woede, al die energie, nog lang niet is uitgeput. Erdogan speelt met vuur en daar kunnen wij straks in Europa voor opdraaien. Zelfs onder zijn cynische doch kundige management heeft de Turkse staat een beperkte houdbaarheid. En wij zijn zo goed als blind voor de ware uitbarsting die binnen een 10-20 jaar gaat plaatsvinden.
Autoritaire politieke systemen die leunen op een persoonlijk leiderschap als dat van Erdogan zijn namelijk best goed in overleven, maar maken vaak conflicten mee. De stabiliteit is niet alleen afhankelijk van het politieke leiderschap, maar ook van de economie, en de aanwezigheid van diverse etnische of religieuze groepen die geen kans krijgen op participatie. Gooi wat buitenlandse inmenging en wapens in de mix en het feest in compleet.
Ze zijn goed in het onderdrukken van opstanden, maar hebben op de lange termijn een veel grotere kans op burgeroorlogen. Syrië is hier een goed voorbeeld van. Een opstand is slechts een symptoom van een rot systeem, maar dictaturen riskeren de nodige hervormingen meestal niet. Ook het regime van Erdogan vertoont steeds meer deze kenmerken. Het is een goede casus voor studie, juist omdat de vroegere AKP-periode van na 2002 tot pakweg een jaar of vijf geleden zich kenmerkte door toenemende democratisering en vrijheid.
Turkije is altijd al een vrij autoritair land geweest. Vrijheid was slechts aan bepaalde bevolkingsgroepen uitbesteed in een hiërarchie met bovenaan de ‘seculiere’ – zo seculier dat de oprichter van de republiek vrijwel letterlijk tot hemelse vader van de Turken is verklaard – elites van de kuststreken en Ankara. De eerste Erdo-jaren kenmerkten zich juist door een nieuwe opening van het Turkse politieke systeem voor groepen die voorheen waren uitgesloten.
Ook de economie werd meer inclusief. Hier vinden we ook de basis van de sterke economische groei begin deze eeuw, na decennia van stagnatie. Hervormingen onder president Özal (vergiftigd in 1993, vermoedelijk door het leger) brachten de inlandse onder- en middenklasse in het politieke bestel. De Gülen-beweging ging van de verboden lijst af, wat leidde tot een opkomst van zakenlui uit het Anatolische binnenland. Turkse netwerken verspreidden zich overal, met name in de VS, Centraal-Azië en de Balkan.
Op cultureel-religieus gebied veranderden zaken eveneens. De zogenaamde ‘seculiere’ staat had altijd een forse grip op religieuze zaken via de Diyanet, een overheidsbureau dat alle imams in Turkije aanstuurt. Ook de meeste Turkse moskeeën in Europa vallen onder de Diyanet. Hiermee garandeert Turkije dat het belang van de staat ook het belang van God is voor de meeste nederturken. En sinds Erdogan een nieuwe oorlog tegen de Koerden is begonnen kan hij ook op de loyaliteit van de fascisten – ook in Nederland vertegenwoordigd met lokale afdelingen van paramilitaire terreurclub de Grijze Wolven – rekenen.
Dit jaar zijn de zaken in versnelling gekomen. Het Turkse politieke en economische systeem wordt steeds exclusiever. Participatie in politiek en de economie is nu uitsluitend op basis van politieke correctheid. Niet alleen nemen buitenlandse investeringen in Turkije af, maar ook binnen Turkije gaat er minder gebeuren op het gebied van innovatie en ontwikkeling.
Op de lange termijn wordt de Turkse exporteconomie in concurrentiepositie steeds slechter. Stagnatie is het logische gevolg van exclusieve systemen. De AKP-elite – tegenwoordig compleet vervreemd van het volk – verrijkt zichzelf nu zonder daar iets in ruil voor terug te geven, en zij zit niet te wachten op toenemende concurrentie in een vrij economisch systeem. De ontslagen in het onderwijssysteem wijzen op hetzelfde.
Voor wie het nog niet doorheeft: Turkije is een tikkende tijdbom. Niet omdat Erdogan zo’n gemene dictator is, maar omdat het leven in Turkije weinig vooruitzichten bied voor Ali Modaal. De periode van explosieve groei van de economie is voorbij, en de oorlog in Syrië zet grotere druk op alle bestaande problemen. De regering flirt liever met ISIS dan dat het aan oplossing werkt voor het conflict met de Koerden, die overigens volgens de huidige groeicijfers binnen een paar decennia de meerderheid vormen in Turkije.
En wat we de afgelopen week op de straten van Istanbul zagen gebeuren, kan zich op nog veel grotere schaal door heel Turkije herhalen. Voor alle opgekropte woede die wij tot uiting zagen komen onder de AKP-zombies, tevens vatbaar voor islamistisch radicalisme, mag je het dubbele rekenen voor de Koerdische bevolking in Turkije.
De EU-migratiedeal moet een Erdolösung voor dit probleem bieden. Waarom is het visa-vrij reizen voor Turkse burgers, een voorwaarde voor het terugnemen van vluchtelingen, zo belangrijk is voor de Turkse regering? Het kan Tayyip in ieder geval geen zak schelen of Turken makkelijker een weekendje weg kunnen. Wie naar Europa wil, mag weg blijven. Maar volgens EU-regels komen vooral Koerden makkelijk in aanmerking voor asiel. Dit omdat Turkse tanks en F16’s hun steden platgooien. En Syrische vluchtelingen krijgen binnenkort Turkse paspoorten uitgereikt.
Dit soort pogingen tot social engineering pakken echter maar zelden goed uit. En wanneer in Turkije (bevolking: 80 miljoen) de vlam in de pan slaat, dan zal Syrië daarbij vergeleken op een gezellig kinderfeestje lijken. Ook Nederland zal dan niet ontkomen aan de gevolgen.
