De strijd om Mosul is begonnen en het kalifaat staat op instorten. Juich maar niet te vroeg. In de VS waarschuwt FBI-directeur Comey voor een ‘terroristendiaspora’ en bij anderen begint het belletje te rinkelen over waarom het aantal ISIS-aanslagen in Europa en de moslimwereld zo sterk is toegenomen dit jaar. Misschien tijd om daar wat meer over na te denken.
Voor mensen die de Islamitische Staat ontvluchten kunnen we meestal wel wat sympathie opbrengen. Maar hoe zit het met mensen die vluchten omdat hun kalifaat om zeep wordt geholpen? In het westen vinden wij het niet oké om onderscheid te maken tussen vluchtelingen. Iets met discriminatie. Foute boel, want nu worden zij bestempeld als Irakezen bij het ingaan van de asielprocedure en krijgen daarmee dezelfde behandeling als mensen die wel proberen te ontsnappen aan de haatbaarden.
Een ‘Irakees’ is wat we noemen een ‘legale fictie’, want het land dat wij als Irak kennen bestaat in principe al jaren niet meer. In Washington blijven ze zich er aan vastklampen omdat Operation Iraqi Freedom een nog grotere mislukking lijkt wanneer Irak ook op de kaart niet meer bestaat. In werkelijkheid is het land verdeeld in drie autonome delen, die we voor het gemak Koerdistan, Shiastan en Soenniestan (onder ISIS-controle) kunnen noemen.
De Islamitische Staat wordt natuurlijk niet erkend als een staat. Wij vinden het politiek correcter om het als een terreurgroep te zien die iedereen gegijzeld houdt. Meewerken of kop eraf. Waarom zou iemand daar vrijwillig willen blijven, denken wij dan. Terwijl het juist wel als een staat functioneert, met legitimiteit onder de lokale soennitische arabieren, die steun leveren in de vorm van belastingen en manschappen.
Een kerndeel van het militaire leiderschap van ISIS bestaat uit de officieren en soldaten van Saddam Hoessein en dat zijn gewoon familieleden en vrienden van de mensen die in dat deel van Irak wonen. Onder Saddam waren zij de bevoorrechte bevolkingsgroep, daarna de paria’s. Het Iraakse leger van nu heeft er geen moeite mee om soennitische steden als Fallujah of Ramadi van de kaart te vegen in de strijd tegen ISIS, met tienduizenden vluchtelingen als gevolg. De sjiitische paramilitaire eenheden die door Bagdad worden ingezet zijn vaak ook niet veel beter dan ISIS als het aankomt op hun gedrag in Soenniestan.
In de westerse visie zoals die door politici, media en NGOs wordt gepresenteerd kennen wij vooral twee standpunten over vluchtelingen: in het ene standpunt zijn het zielige slachtoffers die gewoon een nieuwe kans willen en vanzelf brave burgers worden, in het andere standpunt zijn het stomme buitenlanders die komen om de boel te verzieken.
In werkelijkheid kun je helemaal geen karaktereigenschappen toekennen aan vluchtelingen anders dan dat het allemaal mensen zijn die van punt A naar B trekken. Daartussen kunnen er een hoop verschillende dingen gebeuren met verschillende groepen mensen uit dezelfde bevolkingsgroep. Afhankelijk van het soort crisis dat plaatsvindt vinden de meesten ergens een huis om in te wonen of komen in kampen terecht. Anderen raken weer over verschillende landen verspreidt en bouwen dan later internationale netwerken met elkaar op.
Sinds de creatie van de Iraakse staat heeft het land bijna ieder decennium wel te maken met een nieuw conflict en de bijbehorende vluchtelingenstroom. Dat is geen toeval, maar een design feature van dergelijke post-coloniale staten wiens lijntjes op de kaart door een paar Britse en Franse heren zijn getrokken: opgezet om constant in burgeroorlog te zijn. Enfin, de vorige golf kwam op gang met het Amerikaanse avontuur: twee miljoen mensen trokken het land uit. Wie geen centjes had bleef achter, zo’n drie miljoen man. Slechts 1 procent daarvan kwam in kampen terecht.
Destijds werd er voor het opvangen van mensen in kampen gewaarschuwd om situaties als bijvoorbeeld in Afghanistan of Rwanda te vermijden: de militarisering van vluchtelingen, die dan gewapend terugkomen om de macht over te nemen. Die oude angst kan weer werkelijkheid worden want ditmaal hebben de meeste vluchtelingen vanuit ISIS-territorium geen andere optie dan een kamp in te gaan.
Vluchtelingenkampen zijn over het algemeen zwak beheerd. Gewapende groepen en haatpredikers kunnen gemakkelijk controle over zo’n kamp nemen en beheersen dan de verdeling van de rantsoenen, die van buitenaf komen. Internationale organisaties doen er weinig aan omdat het alternatief is dat er geen voedsel meer aankomt en dat levert geen leuke beelden op. Soldaat worden is dan een rationele beslissing van een jonge man die voor zijn familie wil zorgen of wraak wil nemen voor zijn belabberde situatie, of die zich gewoon verveelt.
Jihadisten hebben al decennia lang ervaring met het opbouwen van legers in vluchtelingenkampen, zoals we kunnen zien in de Afghaanse vluchtelingenkampen in Pakistan (de oorsprong van de Taliban) de de Palestijnse weerstandsbewegingen. Van een dakloze bevolking ergens midden in Irak die door de rest van het land wordt uitgekotst kun je hetzelfde verwachten. Dat wordt een broedplaats van een nieuw conflict wanneer de huidige voorbij is.
Dat is één proces, maar tegelijkertijd vindt er een ander plaats onder degenen die wel naar Europa komen. Migranten scheppen altijd netwerken met het thuisland waarlangs ideeën, geld en mensen heen en weer stromen. Soms mag je daar best wat selectiever in zijn. We weten nu al niet wat we aanmoeten met die paar hoofdenafhakkers die hier zijn opgegroeid en weer terugkomen, laat staan met mensen wiens familie totaal verweven is met de kerngroepen van ISIS, wiens opvolgers een nieuwe generatie jihadisten aan het opleiden zijn in de woestijn.
