Het lijkt erop dat de Oezbeekse regering de machtsoverdracht na de dood van president Karimov soepel heeft laten verlopen. Kunnen ze weer lekker doorgaan met het leegplunderen van het land. Helaas ligt het gevaar altijd op de loer in Centraal-Azië. Niet alleen vormen jihadisten al jarenlang een dreiging in de regio, maar ook watertekorten en economische achteruitgang maken de boel niet bepaald gezelliger. Zwaktepunten onder de nieuwe machthebbers kunnen de de hele regio, en de rest van de wereld, opschudden.
Oezbekistan is een soort islamitisch Noord-Korea. Het land exporteert voornamelijk energie in de vorm van olie en turf, door kinderen geplukt katoen en kostbare mineralen, staat op slot voor buitenlanders en ook met de buurlanden had meneer Karimov nooit zin om samen te werken op het gebied van bijvoorbeeld infrastructuur, die flink in verval is geraakt na het uiteenvallen van de Sovjetunie.
Vroeger werd alles gewoon in Moskou besloten, maar sinds hun onafhankelijkheid maken de vier centraal-aziatische landen er een zooitje van. Ze hebben allemaal dezelfde problemen, maar werken bijna nergens samen, zoals bijvoorbeeld met de waterhuishouding. In principe is er genoeg water voor iedereen vanuit de twee grootste rivieren in de regio, maar die beginnen in Tajikistan en Kyrgyzië en die landen zijn stuwdammen gaan bouwen. Bovendien hebben die heel weinig zin om te delen met de buren. Dat is niet vreemd, aangezien Turkmenistan en Oezbekistan twee van de minst efficiënte landen ter wereld zijn in hun watergebruik.
Oezbekistan is de hoofdverantwoordelijke voor het leegdrinken van het Aralmeer, tegenwoordig beter bekend als de Aralkum woestijn. De Sovjets waren er al niet erg zuinig op, maar na 1991 is het wel heel hard gegaan. In Kazachstan hebben ze nog een laatste restje water weten te bewaren terwijl Oezbekistan de boel bleef leegtrekken voor irrigatieprojecten, met als gevolg dat het water nu simpelweg op is. Katoen is een van de meest waterintensieve gewassen om te verbouwen (kilo graan: 900 liter water nodig, kilo katoen: tussen de 7000 en 29000 liter, pdf) en Oezbekistan is voornamelijk een woestijnland waar het bijna nooit regent. Ook andere gewassen lijden onder de droogte.
Niet alleen werken er miljoenen Oezbeken in Rusland en Turkije als gastarbeider, de laatste jaren zijn miljoenen mensen uit het dorre westen van het land gedwongen naar het oosten getrokken om wat gewassen te kunnen verbouwen. Hierdoor neemt de druk op de middelen in de steden toe. In Syrië zagen we voor de uitbraak van de oorlog in 2011 al veel protesten van de voormalige boerenklasse in de steden, die het platteland moesten verlaten door de droogte. Sociale onrust is een logisch gevolg. Autoritaire landen hebben meestal een stagnerend en inflexibele economie waardoor de armen door het regime worden gesubsidieerd met brood in plaats van dat zij aan een normale baan komen.
De autoritaire regimes in Centraal-Azië zijn niet zo gezellig, met name Karimov deed nooit zo moeilijk over mensenrechten. Toch was een deel van de onderdrukking een noodzaak om de islamisten onder de duim te houden. Terwijl in Afghanistan de Taliban de macht overnam, ging buurland Tajikistan in de jaren ’90 gebukt onder een brute burgeroorlog tegen de haatbaarden. De regimes creëren het probleem deels zelf natuurlijk, maar de schade blijft niet beperkt tot de dictatoriale systemen in de regio.
Kyrgyzië heeft, vergeleken met de rest, nog best wat leuke democratische hervormingen kunnen aanbrengen de laatste tien jaar, maar gaat ook gebukt onder etnisch geweld tussen Oezbeken en Kyrgiezen, een steeds grotere wordende invloed van de salafisten uit de Arabische zandbak, en de koppensnellers die het aan de stok hebben met de Chinese regering in de grensprovincie Xinjiang. Een paar dagen geleden nog een blies een jihadist zich op bij de Chinese ambassade in Bishkek. Er zijn naar schatting zo’n 4000 jihadisten in Syrië afkomstig uit Centraal Azië. Dat is slechts het topje van de ijsberg, want er is een veel groter conflict aan de grens met Oezbekistan, namelijk in Afghanistan en Pakistan.
Tajieken, Oezbeken en Turkmenen vormen samen zo’n 40 procent van de Afghaanse bevolking. Die vochten traditioneel gezien tegen de Taliban, maar tegenwoordig probeert zelfs de Taliban meer diversiteit te introduceren, niet een erg moeilijke taak aangezien helemaal niemand erg blij is met de huidige Afghaanse regering. In de hele regio zijn minstens 100.000 jihadisten actief bij organisaties als de twee Talibans (een in Afghanistan, de ander in Pakistan), al-Qaeda, Islamitische Staat, en nog vele andere. De verschillende jihadclubs concurreren en fuseren constant met elkaar maar op de lange termijn gaat het allemaal dezelfde richting op.
Sinds 1991 zijn de centraal-aziatische landen er honderden jaren op achteruit gegaan. In de tijd van de USSR deed niemand een hoofddoek op en was het bruidjes ontvoeren ook geen ‘traditie’ zoals nu. Islam is daar sinds die tijd een door de Saudi’s en Turken gesponsorde renaissance ondergaan. We zullen zien of het nieuwe regime een even sterke hand weet te houden als Karimov. Dergelijke dictaturen hebben een sterk politieapparaat maar een uitgehold en incompetent leger. Zie ook Syrië.
In Oezbekistan wonen meer dan 30 miljoen mensen, in Centraal Azie 70 miljoen bij elkaar. Vroeger was de regio een belangrijk knooppunt in de zijderoute vanuit China richting het Westen via het Midden-Oosten. Tegenwoordig is het ook een belangrijke haatbaardroute. Niet alleen hoofdenhakkers reizen op en neer maar ook hun handelswaar. De Afghaanse heroïne die de portemonnees van de Taliban vult, gaat via deze landen richting Rusland, waar al miljoenen Oezbeken als gastarbeider werken.
De conflicten in de buurlanden kunnen verdere onrust stoken in Centraal Azië en wanneer daar de vlam in de pan slaat wordt het nog veel erger voor de buurlanden. Een vicieuze cirkel. Als het daar fout gaat hoeven we niet vreemd op te kijken als er een paar miljoen deze kant op komen.
