Onderzoek en ervaringen van klokkenluiders tonen aan dat een angstcultuur in organisaties een belangrijke factor, zo niet de belangrijkste factor is van ongewenst gedrag zoals pesten op het werk. Des te opmerkelijker is het dat minister Asscher in zijn recente brief aan de Tweede Kamer over een integrale aanpak van pesten, daarover nauwelijks rept.
Van pesten op het werk en ongewenste omgangsvormen is gemiddeld 1 op de 6 werknemers het slachtoffer. Het is dus niet zo verwonderlijk dat Minister Asscher dit probleem heeft laten onderzoeken en de Tweede Kamer hierover een brief heeft gezonden, met voorstellen om het pesten en ongewenste omgangsvormen tegen te kunnen gaan. In de kern goede voorstellen, maar opvallend is het niet benoemen van het bewust in stand houden van een angstcultuur in organisaties, waardoor een onveilige werkplek bewust wordt gecreëerd om kritische werknemers de mond te kunnen snoeren. Het onafhankelijk onderzoek naar de NZa (Nederlandse Zorgautoriteit) in de zaak van klokkenluider Gotlieb heeft dat destijds goed aangetoond.
Zolang een angst- en intimidatiecultuur in een organisatie door de leiding in stand wordt gehouden zullen ongewenste omgangsvormen en pestgedrag niet te bestrijden zijn. Ook niet door de maatregelen die Asscher bekend heeft gemaakt, zoals het inschakelen van vertrouwenspersonen en het meer bewust maken van de negatieve gevolgen van pestgedrag voor het slachtoffer en de organisatie zelf.
Wet- en regelgeving in de onderwijssector laten goed zien hoe een door de leiding in stand gehouden angst- en intimidatiecultuur effectief te bestrijden is. Als dat wordt vastgesteld valt zo’n cultuur onder de in de wet genoemde definitie van ‘wanbeheer’. In die situatie kan de Minister van Onderwijs de interne toezichthouder van de onderwijsinstelling een aanwijzing geven om de leiding te vervangen. Dit is een zeer effectief en preventief wettelijk instrument bij het voorkomen van een angstcultuur en ongewenste omgangsvormen op het werk.
De Inspectie SZW is belast met het toezicht op de psychosociale arbeidsbelasting (PSA) waar pesten op het werk, een onveilige werkplek en ongewenste omgangsvormen ook onder vallen. Werknemers zouden vertrouwelijk, bijvoorbeeld via in te schakelen vertrouwenspersonen, een melding bij de Inspectie SZW moeten kunnen doen om een angstcultuur en een onveilige werkplek bij hun werkgever beter te kunnen bestrijden. Voor publieke- en semi-publieke organisaties zou de Minister van Sociale Zaken een vergelijkbare regeling kunnen treffen zoals die inmiddels voor onderwijsinstellingen geldt.
Alleen op deze wijze zal echt iets gedaan kunnen worden aan het verminderen van pestgedrag, ongewenste omgangsvormen en een hardnekkige angstcultuur. Met de verkiezingen in zicht ligt er voor politieke partijen een mooie uitdaging om eindelijk werk te maken van een moeilijk te bestrijden bedrijfscultuur in veel organisaties.
