Weer een migrantenboot omgekiept in de Middellandse Zee, dit keer aan de kust van Egypte, vertrokken van de havenstad Rosetta. Naar schatting ongeveer 400 tot 600 doden. Overlevenden zeggen dat ze op weg waren naar Italië. Griekenland ligt dichterbij, maar de route via de Balkan is dichtgetimmerd. Omkiepende boten aan de Noord-Afrikaanse kust zijn natuurlijk helemaal geen nieuw fenomeen, maar we kunnen er wel op rekenen dat het er meer worden vanuit Egypte. Volgens Frontex kwamen 12.000 mensen aan in Italië, bijna een verdubbeling op dezelfde periode vorig jaar. De Europese landen hebben hun handen vol met de Libische kust en zijn hier uiteraard totaal niet op voorbereid.
Het valt in Egypte nog steeds mee vergeleken met de ellende in Libië. De aantallen vluchtelingen zijn kleiner en ook de narigheden die de migranten onderweg overkomt is kleiner. Maar naarmate Egypte steeds meer de kant op gaat van een failed state, zullen migratiestromen ook vanuit dit land op gang komen. Het land heeft veel van dezelfde problemen als Turkije, maar dan zonder stabiliserende factoren.
Niet alleen proberen Egyptenaren wat leukers te vinden in Europa, ook wordt het makkelijker voor het opbloeien van een smokkelindustrie voor migranten uit nabije landen, zoals Soedan, Eritrea of Somalië of Tsjaad. Daar valt genoeg ellende te vinden en dus te verdienen. In Soedan alleen al zijn 400.000 Zuid-Soedanese vluchtelingen, de vluchtelingen uit Darfur tellen we dan nog niet eens mee. Uit Somalië en Eritrea is al wat langere tijd een migratieroute op gang via Cairo, maar die liep voorheen ook via Libië. Die middenman wordt er nu dus uit gehaald.
Naast de bestaande markt van vluchtelingen uit de buurlanden wordt Egypte zelf ook steeds ongezelliger. President El-Sisi heeft het land een ijzeren greep, maar een ijzeren greep alleen biedt geen oplossing voor de problemen die al heel lang bestaan en alleen maar erger worden. Die beginnen bij het feit dat een kleine elite, verbonden aan het leger en aan de staatsveiligheidsdiensten, bijna de gehele economie bezit. Egypte heeft bijna elk mogelijk economisch probleem, behalve een tekort aan mankracht. Het land in haar huidige staat is veel te droog om een bevolking van 93 miljoen man te kunnen voeden en moet dus grote hoeveelheden voedsel importeren, wat in combinatie met de andere structurele problemen van de economie als gevolg heeft dat de voedselinflatie dit jaar twintig procent bedraagt.
Sisi heeft het vooral druk met het onderdrukken van politieke tegenstand. Aan de ene kant terecht, omdat bij de laatste verkiezing een islamist van de Moslim Broederschap (met een kleine meerderheid) won. Aan de andere kant zinloos zonder hervormingen, ook omdat niet-islamisten nu het slachtoffer worden van repressie. Zie bijvoorbeeld de Italiaanse PhD-student Guilo Regeni die na een ontvoering in de metro van Cairo zodanig verminkt en gemarteld werd dat zijn moeder zijn lichaam alleen nog maar aan zijn neus kon identificeren. Het incident toont aan dat de regering niet zo’n grote controle heeft over wat de veiligheidsdiensten allemaal uithalen, wat het land instabiel maakt.
Toch is de kans klein dat el-Sisi een vijfsterrenbehandeling van de NAVO krijgt, zoals voorheen Gadaffi ten deel viel. Zowel Obama als Poetin, en iedereen ertussen in, proberen het regime op de been te houden. Het grote verschil tussen het Turkse en het Egyptische regime is dat laatstgenoemde zwaar leunt op het leger. Wanneer dit instituut de controle over het land kwijt raakt, kunnen we er op rekenen dat de islamisten het land naar een burgeroorlog leiden.
In de Sinaï-woestijn woedt al een islamitische insurgency, inmiddels een bekend kwaaltje in veel islamitische landen. Die strijd begon met het uiteenvallen van het Mubarak-regime in 2011, in die prachtige Arabische Lente. Op dit moment is het relatief rustig, maar iedere insurgent weet dat vechten geen zin heeft zolang het regime stabiel is. Die wachten dus totdat de onvermijdelijke vlam in de pan slaat.
Hoe lang dat gaat duren hangt vooral af van de steun die Egypte vanuit het buitenland krijgt. Herinnert u zich nog die Mistral-helikoptercarriers? In 2014 was er wat onenigheid over de verkoop daarvan aan Rusland. Die schepen zijn dus naar Egypte gegaan. Egypte kan dat zelf niet betalen, maar ze hebben er nu twee in dankzij buitenlands sponsorschap. De Saudi’s zijn namelijk niet alleen bezig met het sponsoren van moskeeën en madrassa’s in Europa.
Sinds de interventie in Yemen (waarbij het gebruik van clustermunitie op burgerdoelen niet werd geschuwd, maar aangezien het om zo’n ‘gewaardeerde’ bondgenoot gaat horen we daar niet zo veel over) zijn de Saudi’s bezig met het bijeenzamelen van een gezamenlijke interventiemacht van Arabische landen. Op dit moment wordt het Sisi-regime overigens niet alleen op de been gehouden door Saudi-Arabië, want ook de VS pompen er jaarlijks anderhalf miljard aan militaire steun in, en onlangs nog injecteerde ook het IMF een miljard of twaalf. Dat zal ongetwijfeld niet de laatste keer zijn.
De Saudi’s prefereren een Sisi boven het Moslim Broederschap. Ondanks dat laatstgenoemde haatclub niet veel met het salafisme verschilt wat betreft geloofsbeeld, duldt het Huis van Saud geen enkele concurrentie. Interessant detail daarbij is dat Saudi Arabië tot aan de Iraanse revolutie zichzelf zag als ‘voorvechter van de gehele moslimwereld’, maar daarna enkel nog van de soennitische moslimwereld, als reactie op de concurrentie door de Islamitische Republiek. Een alternatieve salafistische autoriteit is evengoed een bedreiging voor het Saudische Huis.
Vandaar dat ze in Riaad ook hun best doen om een beetje verzoening te brengen tussen Sisi en Erdogan. Terwijl Erdogan juist weer goede banden heeft met de Moslim Broederschap, die hem ook hielp met het mobiliseren van miljoenen Arabieren in Turkije tijdens de coup, zien de bebaarde Saudische olieboeren momenteel geen alternatief voor Egypte. En dus moeten de petrodollars blijven vloeien om een terugkeer van de rivalen te voorkomen.
De Egyptische regering probeert met een paar megaprojecten, uiteraard ook niet uit eigen zak gefinancierd, het economische tij te keren. Zulke projecten leveren misschien extra werk op maar zijn geen oplossingen voor de structurele problemen in het land die voortvloeien uit het autoritaire systeem. Het nieuwe en peperdure Suez-kanaal heeft in ieder geval nog geen toename in vrachtverkeer gezien.
Ondertussen neemt de repressie in het land verder toe omdat elk alternatief voor het staatsjournaal (elke dag goed nieuws!) een bedreiging voor het regime vormt. Een seculiere oppositie bestaat eigenlijk niet, waardoor migratie de makkelijkste uitweg is voor degenen die op dit moment geen kansen zien onder het huidige politieke systeem.
Of het regime omvalt hangt vooral af van haar spierballen. De uitzichten zijn alleen niet zo best gezien de politieke instabiliteit van de laatste jaren. Democratie is voor Egypte geen optie, tenzij we zin hebben in nóg een islamist aan de macht. Voorlopig zullen als eerste de middenklassen proberen te emigreren. Zoals dat op elke markt gaat zullen zich na verloop van tijd goedkopere reisproducten opkomen voor een breder marktsegment.
Naarmate het regime steeds dieper in de schulden komt en afhankelijker wordt van buitenlandse centen, kunnen we verwachten dat de controle over de grenzen ook wat losser wordt wanneer lokale autoriteiten als alternatieve inkomstenbron een graantje mee proberen te pikken van de vraag naar migratiemogelijkheden. Een laatste stap in de volle bloei van een migratie-industrie zoals die in bijvoorbeeld Libië of Mexico aan de gang is.
Het is de vraag hoe Europa zich zal voorbeiden. Het antwoord laat zich inmiddels wel raden. Is het voor de besluitvormers überhaupt nog interessant om actie te ondernemen wanneer de Egyptische stroom ‘slechts’ tienduizenden per jaar bedraagt? En zijn wij er dan klaar voor als die stroom ineens heel snel tien tot honderd keer zo groot wordt?
