Er was eens een student aan de TU Delft die een boodschap voor Nederland had. Hij wilde iedereen duidelijk maken dat er een belangrijk glasvezelnetwerk in het Mediapark ligt waarmee de NOS aan propaganda doet, informatie weghoudt van andere omroepen en bovendien de Tweede Kamer, internetverkeer en telefoongesprekken afluistert. Eigenlijk is de NOS een inlichtingendienst die bepaalt wat mensen denken en dat ook kan controleren.
Zo ontstond het plan de kijkers van de NOS dit te gaan vertellen. En daarom ging Tarik Z. met een neppistool naar het Mediapark om zendtijd tijdens het Acht Uur Journaal te eisen en zijn visie met de wereld te delen. Jammer voor Tarik, want het feest ging niet door: de kijkers zagen een testbeeld en niet veel later gingen de beelden van politieagenten die Tarik inrekenden de hele wereld over. Hij werd ontoerekeningsvatbaar verklaard.
Het waarheidsgehalte van de ideeën die aan Tariks brein zijn ontsproten staat nauwelijks ter discussie, net als het idee dat HIV en AIDS eigenlijk verzinsels zijn. Dit geldt echter niet voor heel veel andere complotten. De bekendste voorbeelden komen uit het buitenland: mensen die bijvoorbeeld denken dat er een complot achter de moord op John F. Kennedy zit. Meer dan de helft van de Amerikanen denkt dat hierbij sprake was van een samenzwering.
Bewijs is er echter niet. Dat geldt ook voor alle alternatieve visies op 11 september. Die dag was er wel sprake van een complot van moslimterroristen, maar niet van de Amerikaanse overheid. Er is geen bewijs dat de torens om een andere reden zijn ingestort dan de twee door moslimterroristen bestuurde vliegtuigen. Ook het feit dat gebouw WTC7 instortte terwijl daar helemaal geen vliegtuig invloog, is geen bewijs van een complot. Toch zijn velen dit blijven denken. Zie hier de reden voor Maarten Reijnders’ boek Complotdenkers: er zijn nogal wat onzinverhalen in omloop en grote groepen mensen blijven ze geloven.
De waarde van dit boek is vooral dat het een beeld geeft welke complotten we in Nederland vaak horen en wie die verhalen verspreiden. Het belangrijkste voorbeeld uit dit boek is de zaak Demmink, de voormalige topambtenaar waarvan al lange tijd wordt beweerd dat hij jonge jongens seksueel zou hebben misbruikt op de achterbank van zijn dienstauto. Het leidde zelfs tot een rechtszaak, maar Demmink werd niet veroordeeld. Dan is de kous af, zou je denken, maar volgens complotdenkers is er slechts geen veroordeling gekomen omdat duistere krachten Demmink de hand boven het hoofd houden.
Reijnders zet de feiten en verzinsels op een rijtje. Er is geen bewijs dat Demmink schuldig is, meerdere verklaringen tegen Demmink zijn onbetrouwbaar en het is ook uiterst onwaarschijnlijk dat de politiek hem ooit de hand boven het hoofd heeft gehouden. Toen de zaak begon was hij een relatief onbeduidende ambtenaar. Maar voor complotdenkers zegt dit allemaal niets. Nog steeds blijven zij vasthouden aan hun verhaal dat er eigenlijk sprake is van een grote cover up-operatie. U kunt ze vrijwel zeker vinden in de comments onder dit stuk.
Complotdenkers wantrouwen autoriteiten en traditionele media in zo’n hoge mate dat ze de feiten net zo lang aanpassen totdat ze in overeenstemming zijn met hun eigen meningen. Zij bedenken verhalen over welke belangen er achter de feiten schuil zouden kunnen gaan en komen zo niet tot een geloof in één complot, maar tot een hele reeks complotten.
En zo komen we bij de reden waarom Complotdenkers een nuttig boek is: alle namen in dit boek verdienen het om met meer scepsis te worden benaderd. Dit zijn niet alleen complotdenkers als Micha Kat, die een heel oeuvre op dit terrein heeft opgebouwd. Het gaat ook om indianenverhalen over de inenting tegen baarmoederhalskanker, uitzendingen van Brandpunt waarin complotdenkers geen enkel tegengas krijgen of al die politici die roepen dat elites in het geniep hebben afgesproken heel Europa te islamiseren.
Verzonnen samenzweringen zijn niet altijd gemakkelijk te herkennen, denkt Reijnders. Dat klopt en daarom hebben we serieuze journalistiek nodig. Dus wat zegt het dat allerlei media in dit boek feit en fantasie niet konden scheiden?
Complotdenkers, Aspekt, 19,95 euro
