Op 28 juli 2007 zond Qatar TV een toespraakje uit van Yusuf al-Qaradawi, de geestelijk leider van de Moslimbroeders. Al-Qaradawi ging in op een vraag over de hadith (overlevering van de profeet Mohammed) die voorspelt dat de islam Rome zal veroveren. Betekende dit dat “wij” (de moslims) opnieuw de Europeanen zullen verslaan”?
Al-Qaradawi antwoordde: “De verovering van Rome – de verovering van Italië, van Europa – betekent dat de islam naar Europa zal terugkeren. Zal deze verovering per se via een oorlog plaatsvinden? Nee. Er bestaat ook zoiets als een vreedzame verovering.”
Al-Qaradawi legde verder uit: “De vreedzame verovering is gefundeerd in deze religie, en daarom verwacht ik dat de islam Europa zal veroveren, zonder haar toevlucht te nemen tot het zwaard of oorlog. Zij zal dit doen door middel van dawah [islamitische missie, CB] en ideologie. Europa is ongelukkig met het materialisme, met de filosofie van losbandigheid, en met de immorele overwegingen die de wereld regeren – overwegingen van eigenbelang en genotzucht. Het is hoog tijd dat Europa ontwaakt en een uitweg vindt. Europa zal geen andere reddingsboot dan de islam vinden.”
“De islam zal Europa redden van het woedende materialisme waaraan het lijdt. De losbandigheid, die mannen toelaat om met mannen te trouwen, en vrouwen met vrouwen te trouwen, is huiveringwekkend. Alle religies te veroordelen dit. [De Islam] is in staat om Europa en het gehele Westen de volgende wereld te geven, zonder hen deze wereld te ontzeggen. Zij kan hen het geloof geven zonder hen de wetenschap toe te ontzeggen. Zij kan hen de waarheid geven, zonder hen de macht te ontzeggen. Het kan hen verbinden met de hemel, zonder hen van de aarde weg te scheuren. Het kan hen de geest geven, zonder hen de materie te ontzeggen. De boodschap van de islam is een boodschap van mondiaal evenwicht, en daarom geloof ik dat de volgende verovering zal plaatsvinden door middel van dawah. Maar uiteraard moeten de moslims in actie komen om deze wereld te veroveren.”
In november 2001 vielen Zwitserse en Italiaanse speurders enkele villa’s binnen in de grensplaats Campione d’Italia op zoek naar de bewijzen van mogelijke terreurfinanciering door de Moslimbroeders Ghaleb Himmat en Yousef Nada. Bij de inbeslaggenomen spullen was ook een Arabisch document (pdf), gedateerd op 1 december 1982, waarvan de titel in het Engels is vertaald als “Towards a worldwide strategy of Islamic policy.”
Het document staat inmiddels bekend als “Het Project”. Volgens Moslimbroederschap-expert Lorenzo Vidino (The New Brotherhood in the West) vormden de plannen “een perfecte beschrijving” van wat deze religieus-politieke beweging in de decennia erna heeft gedaan: het opzetten van een bloeiend netwerk van islamitische organisaties. “Dankzij hun (financiële) bronnen, activisme en opmerkelijke intellectuele capaciteiten, hebben groepen met historische banden met de Moslimbroederschap andere groepen vaak overschaduwd bij het beïnvloeden van de moslimgemeenschap.”
Zowel aan de toespraak van Qaradawi als aan de vondst van Het Project moest ik denken toen de ophef ontstond rond Heilige identiteiten van Machteld Zee, de Nederlandse bewerking van haar proefschrift over Britse shariaraden. Aanjager van de opwinding was een interview door Algemeen Dagblad-journalist Wierd Duk met de kop “Achter islamisering zit een plan.” Daarnaast meldde Duk dat volgens Zee de Moslimbroederschap uit was op “werelddominantie”. Een derde punt van commotie was Zee’s stelling dat invloedrijke Westerse intellectuelen de criticasters van de islam ontmoedigen en zodoende de fundamentalisten helpen.
De linkse haatsite Krapuul en Joop-denker Mihai Martoio Ticu meenden dat Zee haar eigen Protocollen van de Wijzen van Zion had ontdekt. Ewout Klei beschuldigde Zee op website Jalta van “ondergangsretoriek,” waarbij hij eerlijk toegaf dat hij het boek nog niet had gelezen en zijn oordeel zou kunnen herzien.
Het is vervelend voor degenen die Zee van complotdenken beschuldigen, maar Al-Qaradawi heeft zijn toespraak over de vreedzame verovering van Europa wel degelijk gehouden. Aan de vertaling uit het Arabisch hoeven we niet meer te twijfelen sinds Femke Halsema en haar team voor een VPRO-serie ruimschoots van MEMRI clips gebruik maakten.
Deskundigen twijfelen evenmin aan de echtheid van “Het Project”. Vidino noemt het uitdrukkelijk in zijn boek. “Deugmedia” als de Volkskrant, Algemeen Dagblad, De Groene en Het Parool hebben Vidino de afgelopen jaren geciteerd als terrorisme-expert of als kenner van de internationale Moslimbroederschap. De Britse deskundige Alison Pargeter twijfelt in The Muslim Brotherhood, The Burden of Tradition evenmin aan de echtheid van het document. Anders dan De Protocollen van de Wijzen van Zion is het dus geen fabricaat van een geheime dienst.
Wel zijn er uiteenlopende interpretaties mogelijk over de betekenis van een en ander. Pargeter ziet “Het Project” niet als “een duister complot om de Westerse wereld over te nemen”, maar vooral als “een wensenlijstje” voor de opbouw van de organisatie. “Daarom, hoewel er veel van deze tekst is gemaakt, weerspiegelt deze gewoon de droom van internationalisme die destijds [begin jaren 80, CB] binnen de beweging plaatsvond.”
Volgens Vidino heeft Al-Qaradawi het idee van de verovering door dawah ook uitgedragen op andere plaatsen, onder anderen een conferentie in Ohio in 1995, en in 2002 in een fatwa op website islamonline.net. Ook zijn uitspraken kun je zien als wensdenken voor een zeer verre toekomst. Toch kan het geen kwaad om te waarschuwen voor een netwerk van organisaties dat van plan is om op de langere termijn Europa te veroveren voor de politieke islam. Zo’n beweging moet je zeker niet faciliteren of omarmen als “gematigd” alternatief voor extremistische stromingen van de korte termijn. Wie zoals Machteld Zee waarschuwt voor Moslimbroeders, salafisme en andere vormen van islamisme is geen islamofoob of complotdenker, maar een verstandig mens.
Opvallend bij deze boze reacties was dat veel critici vooral reageerden op de kop in het AD en niet op de inhoud van het boek. Volkskrant-columnist Peter Middendorp vergeleek Zee met wetenschapsknoeier Diederik Stapel, maakte enkele stropoppen van zaken die Zee zogenaamd in haar boek had geschreven, en sleepte de Leidse hoogleraar Afshin Ellian erbij die nul komma nul met Zee’s promotie te maken had. Religiewetenschapper Martijn de Koning was een van de weinigen die Zee met argumenten gebaseerd op de inhoud van haar boeken te lijf ging. “Dr. Kromzwaard” is behoorlijk kritisch, maar wie – zoals Middendorp – Zee met de fantast Stapel wil vergelijken vindt bij De Koning beslist geen ammunitie.
In Heilige Identiteiten beschrijft Zee allereerst de opkomst van het islamisme. Zij neemt afstand van mensen die het probleem bij de islam zelf zoeken, maar neemt vooral de stromingen op de korrel die uit de islam putten voor hun politiek-religieuze ideologie; het salafisme dus, dat zijn wortels heeft in de 18de eeuw op het Arabisch schiereiland, en de modernere Moslimbroederschap, die in de jaren 20 van de vorige eeuw werd opgericht door de Egyptenaar Hassan al-Banna. Zee beschrijft hoe Moslimbroeders en Saoedi’s na 1960 gingen samenwerken bij missie-activiteiten in Europa en Noord-Amerika. Hier had ze wat mij betreft wat gedetailleerder kunnen zijn en aandacht kunnen schenken aan missie-organisaties als Muslim World League en World Association of Muslim Youth (zie ook deze reportage in Trouw), en aan de rol van andere Golfstaten zoals Qatar en Koeweit.
Zee geeft vervolgens een uitstekende beschrijving van de shariastaat Saoedi-Arabië en van de voortschrijdende islamisering in Maleisië. Anders dan De Koning beweert geeft Zee daar wel degelijk een internationale context, de aanhoudende geldstroom waarmee de Saoedi’s hun vorm van islam ook buiten het Arabische schiereiland proberen te verbreiden. Voor wie aan de effecten van die Saoedische missiedrang twijfelt, kan ik het ook door Zee aangehaalde Your Fatwa Does Not Apply Here van de in Algerije geboren Karima Bennoune, hoogleraar mensenrechten in Californië, aanraden.
Vervolgens gaat Zee in op “de middenweg” (niet voor niets gekozen als naam voor een islamitisch dawah centrum in Rotterdam), het “pragmatische soort islamisme” waarmee de Moslimbroeders onder invloed van Al-Qaradawi hun organisaties in het Westen proberen uit te bouwen. Zee: “Voor westerse politici en ambtenaren is het buitengewoon belangrijk om zich te realiseren dat de bewandelaars van deze middenweg geen ‘gematigde moslims’ zijn met wie onderhandeld moet worden.”
Of de Britse shariaraden onderdeel zijn van een groot plan is overigens de vraag, zo stelt De Koning. Volgens hem maken “moslims” (lees: vertegenwoordigers van de politieke islam) gewoon gebruik van de mogelijkheden die het systeem biedt. In Engeland betekent dat de vorming van shariaraden, in Nederland de oprichting van islamitische scholen.
Het spijt me voor De Koning maar Zee noemt in het geval van de Islamic Sharia Council (ISC), de invloedrijkste shariaraad in het Verenigd Koninkrijk, wel degelijk de banden met de Moslimbroederschap. Oprichter Sayyid Mutawali ad-Darsh was een Egyptische fundamentalist, die in 1992 een belangrijk congres van de Franse Moslimbroeders bezocht waarin hij met kopstukken als Al-Qaradawi de toepassing van de sharia voor islamitische minderheden in Europa besprak. In interviews verklaarde Ad-Darsh dat hij de ideeën van de Moslimbroeders volledig onderschreef.
Uit het bronnenoverzicht wordt duidelijk dat Zee haar kennis over Ad-Darsh heeft uit een artikel van de Amsterdamse hoogleraar religiewetenschappen Gerard Wiegers, gepubliceerd in een bundel van Cambridge University Press. Wie het artikel van prof. Wiegers leest, beseft dat de oprichter nog veel dieper in de Moslimbroederschap zat, dan Zee uiteenzet.
De tweede oprichter was Suhaib Hassan, die naar eigen zeggen is opgegroeid in de schoot van Jamaat e-Islami, de Pakistaanse variant van de Moslimbroederschap. Hassan is lid van de European Council for Fatwa Research (ECFR), die onder leiding van Al-Qaradawi adviezen geeft aan moslims in het Westen. Afgelopen week was Hassan nog in Istanbul op een ECFR-bijeenkomst met Al-Qaradawi en andere kopstukken van de Moslimbroeders.
Medeoprichters van de ISC waren ook tien organisaties, waaronder bovengenoemde Muslim World League, de UK Islamic Mission and Dawatul Islam (beiden onderdeel van Jamaat e-Islami). Zee vermeldt het helaas niet. Je kunt Zee hier niet verwijten dat ze ongelijk heeft, wel dat ze de kans miste om haar stelling met meer informatie aannemelijk te maken. Het tweede deel van Zee’s boek gaat in op de ideologie van het multiculturalisme. In een zeer leesbaar stuk (“Ophef over Zee”) op website Novini stelt Theo van den Brink terecht dat multiculturalisme waarschijnlijk niet de belangrijkste veroorzaker van integratieproblemen is. Het speelt wel een rol in het wegwuiven van problemen door diverse (niet alle) opiniemakers. Wat dat betreft is het goed dat Zee deze ideologie kritisch behandelt.
Het derde deel gaat over Zee’s onderzoek naar de Britse shariaraden die voornamelijk over echtscheidingszaken adviseren. Met name de gang van zaken bij de ISC is schrikbarend. De shariaraad in Birmingham lijkt daarentegen bereid om meer rekening te houden met de moeilijke positie van vrouwen in echtscheidingszaken. Er zat of zit een Nederlandse vertegenwoordiger (Saoed Khadjé) in de Londense shariaraad. In Nederland woonachtige vrouwen wenden zich nu al tot Britse sharia councils. Een van de bekendste leden, de omstreden Haitham al-Haddad, stelde in 2012 voor om ook in Nederland dergelijke raden in te voeren.
Zee geeft duidelijk aan waarom we hier maar niet aan moeten beginnen. Ze geeft het gefundeerde advies om zo min mogelijk aan de aspiraties van Moslimbroeders en andere islamisten toe te geven. Ook al is een beweging wellicht pas op de lange termijn gevaarlijk, het is verstandig om er in een vroeg stadium weerstand aan te bieden. Alle ophef overziende vraag ik me af wat er nou zo verkeerd is aan een dergelijk advies.
Machteld Zee: Heilige identiteiten. Op weg naar een shariastaat? Uitgeverij Querido, 18,99 euro. Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de website van Carel Brendel.
