De PvdA organiseert lijsttrekkersverkiezingen in de hoop op veel positieve media-aandacht. Nog niet zo lang geleden waren dit soort verkiezingen een puur interne kwestie. De vraag aan de leden was in 2012 of ze Diederik Samsom, Ronald Plasterk of Nebahat Albayrak als lijsttrekker wilden. De media doken er bovenop ondanks het feit dat alleen PvdA-leden voor hun lijsttrekker mochten stemmen. Het werd kennelijk nogal belangrijk gevonden.
De huidige lijsttrekkersverkiezing is voor het grote publiek veel relevanter: de PvdA-leden hebben besloten dat ook niet-leden mogen stemmen. Het heeft enige tijd geduurd, maar het partijbestuur heeft daar een procedure voor bedacht: het komt erop neer dat als niet-leden twee euro betalen, ze mee mogen stemmen. Is dat een goed plan? Soms lijkt GeenStijl heel even met de gedachte te spelen campagne te voeren voor Jacques Monasch. Maar bij nadere beschouwing is dat niet eens nodig om deze lijsttrekkersverkiezing ellendig te laten eindigen.
Deze verkiezing gaat formeel over het lijsttrekkerschap, maar informeel over het leiderschap in de komende periode. De kernvraag zou dus moeten zijn: wat is een goede politiek leider? Welke eigenschappen zou die moeten hebben? In feite zegt de PvdA: iedereen die een meerderheid van de stemmen kan halen – of die stemmen nou van leden komen of niet – is de beste. Ook als dat – bij wijze van spreken – een voormalig raadslid uit Winterswijk is zonder dossierkennis die niet uit zijn woorden kan komen.
We denken terug aan de lijsttrekkersverkiezing bij de VVD in 2006. Mark Rutte en Rita Verdonk stonden tegenover elkaar. Bij dit referendum maakte het een enorm verschil dat niet-leden niet mochten stemmen: Rutte had onder leden slechts een nipte meerderheid en Verdonk was onder niet-leden aanzienlijk populairder. Als de VVD dezelfde procedure had gehanteerd als de PvdA nu, was Verdonk vrijwel zeker lijsttrekker geworden. Het ging bij de uitslag immers om een minimaal verschil met Rutte.
Was Verdonk geschikt geweest? We weten hoe het afliep: Verdonk was meer met zichzelf bezig dan met de partij en ze viel Rutte meerdere keren aan, wat uiteindelijk leidde tot haar vertrek. Verdonk had natuurlijk nooit tegen Rutte kunnen muiten als ze zelf lijsttrekker was geweest. Maar was ze geschikt omdat ze onder niet-leden populair was? Hier zien we de enorme verplatting van de politiek, aangemoedigd door traditionele én sociale media, die alleen willen kijken naar populariteitsscores. Dat is immers het makkelijkst.
Als Verdonk had gewonnen, wat was er dan gebeurd? Waren de Verdonk-haters binnen de VVD dan vertrokken? Misschien, maar het is waarschijnlijker dat ze hetzelfde hadden gedaan als wat Verdonk na haar verlies deed: voor de show zich bij de uitslag neerleggen en hopen dat de bui snel overwaait. Met andere woorden: muiten in de hoop dat Verdonk zo snel mogelijk weer zou ophoepelen. PvdA-kandidaat Jacques Monasch zegt nu niet voor niets dat hij invloed wil op de kandidatenlijst.
Misschien levert de lijsttrekkersverkiezing de PvdA veel publiciteit op. Misschien verbeteren zelfs de peilingen. Misschien komt er een kandidaat die de steun van de hele partij heeft, waarna de gelederen zich sluiten en de verkiezingen glansrijk worden gewonnen. Misschien. Maar de kans is ook aanwezig dat niet-leden die geen enkele verantwoordelijkheid hebben voor de eenheid of de toekomst van de PvdA iemand kiezen die zij aansprekend vinden, maar die intern vooral problemen veroorzaakt, geen echte steun heeft en slechts tot interne conflicten leidt. Er is een reden waarom de PvdA op dit moment niet voor de koers van Jacques Monasch staat.
Het is goed dat Monasch een alternatieve visie voor de PvdA neerzet, maar of er interne steun is voor die visie is twijfelachtig. Dat kan alleen blijken uit massale interne steun. Steun van niet-leden zegt niets over de vraag of hij straks intern als leider wordt geaccepteerd. Na deze lijsttrekkersverkiezing verandert de PvdA alleen als Monasch een visie blijkt te verwoorden die binnen de PvdA al veel steun genoot maar die nog niet door de huidige leiding was opgepikt. De mening van niet-leden doet daarbij niet ter zake.
